קונסט און קולטור, געשיכטע

אַמעריקאַנער גרינדער פֿון ישׂראלדיקע לופֿט־כּוחות

Story of American Founders of the Israeli Air Force

פֿון שמואל ז. קלאַוזנער

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דאָס אויסזוכן אָפֿיצירן און סאָלדאַטן אין אויסלאַנד איז דורכגעפֿירט געוואָרן בסוד, ווײַל די ייִדישע ווערבירער פֿון פּאַלעסטינע האָבן זיך געהיט נישט עובֿר צו זײַן אויפֿן אַמעריקאַנער עמבאַרגאָ. (אין 1948 האָבן די פֿאַראיינקטע שטאַטן און ענגלאַנד פֿאַרווערט דאָס שיקן וואָפֿנס און פּערסאָנאַל צו די לענדער אין מיטעלן מיזרח.) די אַמעריקאַנער פֿילאַנטראָפּישע און אַפֿילו ציוניסטישע אָרגאַניזאַציעס האָבן טאַקע דערפֿאַר אויסגעמיטן די ווערבירער.

צוריק גערעדט, איז די סודותדיקייט מסתּמא נישט געווען נייטיק. לויט די „עף־בי־אײַ‟־אַרכיוון, וואָס מע האָט לעצטנס פֿאַרעפֿנטלעכט, האָבן די „עף־בי־אײַ‟־אַגענטן אַנטדעקט די אַרבעט פֿון די ייִדישע ווערבירער אין מישיגען אין מײַ 1948, אָבער נישט אָנגעהויבן קיין אויספֿאָרשונג ביז סעפּטעמבער 1948. אַ פּנים, איז דער „עף־בי־אײַ‟ נישט געגאַנגען אין לעבן צו פֿאַרזיכערן, אַז מע פֿאָלגט דעם עמבאַרגאָ.

אָבער וואָס האָט בכלל מאָטיווירט די אויסלענדער זיך אָנצושליסן אין דער ישׂראלדיקער אַרמיי? צוויי וואָלונטירן אינעם פֿילם האָבן דערמאָנט אַנטיסעמיטישע איבערלעבונגען, וואָס זיי האָבן קינדווײַז געהאַט אין אַמעריקע. פֿון דעסטוועגן, האָט קיינער פֿון די אַמעריקאַנער קעמפֿער נישט געזאָגט, אַז זײַן ציל איז געווען צו פֿאַרלאָזן אַמעריקע. זיי האָבן פּשוט געפֿילט אַ באַדערפֿעניש צו באַשיצן די ייִדן אין פּאַלעסטינע.

הגם ישׂראל האָט געוווּנען די מלחמה , האָט זי באַצאָלט אַ הויכן פּרײַז דערפֿאַר. 4,000 ישׂראלדיקע סאָלדאַטן און 2,000 ציווילע לײַט זענען אומגעקומען. 41 פֿון די צפֿון־אַמעריקאַנער וואָלונטירן זענען אויך דערהרגעט געוואָרן.

די ישׂראלים חידושן זיך אָפֿט פֿאַר וואָס די קעמפֿער אין מח״ל זענען געווען גרייט צו ריזיקירן מיטן לעבן אויפֿן פֿראָנט, אָבער נישט זיך צו באַזעצן אינעם לאַנד, וואָס זיי האָבן פֿאַרטיידיקט. אַ פּנים, האָבן די אָפֿיצירן און סאָלדאַטן פֿאָרט געפֿילט אַ שטאַרקע פֿאַרבינדונג מיט אַמעריקע. אינעם זומער פֿון 1949 זענען שוין אַלע וואָלונטירן געווען צוריק אין דער היים, זיך אומגעקערט צו זייערע שטודיעס אָדער שטעלעס, חתונה געהאַט און דערצויגן משפּחות דאָרט. קיינער פֿון זיי האָט נישט באַקומען קיין בענעפֿיטן פֿון מדינת־ישׂראל פֿאַר זייער מיליטערישן דינסט. בלויז יענע וועטעראַנען וועלכע זענען פֿאַרבליבן אין ישׂראל האָבן באַקומען פֿינאַנציעלע שטיצע פֿון דער ישׂראלדיקער רעגירונג לטובֿת זייער בילדונג און וווינונגען. די אַמעריקאַנער ייִדישע קהילה האָט אויך נישט אָנערקענט זייער אויפֿטו: ווען די קעמפֿער האָבן זיך אומגעקערט קיין אַמעריקע, האָט די קהילה זיי נישט אויפֿגענומען מיט אַ פּאַראַד אָדער קבלת־פּנים. פֿאַרקערט, די קעמפֿער האָבן שטילערהייט פּשוט זיך צוריק אײַנגעאָרדנט אין זייערע ציווילע ראָלעס.

שטעלט זיך די פֿראַגע: פֿאַר וואָס האָט געדויערט צוויי דורות צו פּראָדוצירן דעם פֿילם? פֿאַר וואָס האָט מען נישט געמאַכט אַזאַ פֿילם אין ישׂראל? מסתּמא ווײַל דער באַגריף פֿון אַ דרויסנדיקן אויסלייזער שטימט נישט מיט דער ישׂראלדיקער וויזיע, אַז ישׂראל קען זיך איר אייגנס באַשטיין, און אַז די גלות־ייִדן זענען נישט מער ווי אָפּגעשוואַכטע, גוססדיקע קוזינען…