פֿון שטעטל צו אַוואַנגאַרד

From Shtetl to Avant-Garde

פֿון רעכטס: באָריס סאַנדלער און לעװ בערינסקי
פֿון רעכטס: באָריס סאַנדלער און לעװ בערינסקי

פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

Published December 07, 2014, issue of January 02, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

צװישן די ייִדישע רעגולערע ביבליאָפֿילישע איבערזיכט־אױסגאַבעס, װעלכע װערן געדרוקט אױף ניט־ייִדישע שפּראַכן, איז טאַקע אפֿשר אײנער פֿון די אינטערעסאַנטסטע דער סאַנקט־פּעטערבורגער „עם הספֿר עם הספֿר‟ — „דאָס פֿאָלק פֿונעם ספֿר מיט אַ בוך‟, רעדאַגירט פֿון אַלכּסנדר פֿרענקעל. װי איך פֿאַרשטײ, איז דאָ אַ געװיסער אונטערשײד צװישן דער װיסנשאַפֿטלעכער ליטעראַטור־פֿאָרשונג און דער ליטעראַטור־קריטיק, װײַל די לעצטע רעדט מער מיטן לײענער, און די ערשטע מיט די מומחים. אין רוסלאַנד האָבן קײן מאָל ניט אויסגעפֿעלט קײן גוטע ליטעראַטור־קריטיקער, און פּונקט אַזױ װי אין מערבֿ־אײראָפּע, געפֿינען זיך אױך די הײַנטצײַטיקע רוסישע קריטיקער אונטער דער השפּעה פֿון די פֿונדאַמענטאַלע טעאָריע־װערק פֿונעם גרױסן רוסישן פֿילאָסאָף און ליטעראַטור־פֿאָרשער מיכאַיִל באַכטין (1895–1975).

דװקא באַכטינען געהערט דער ליטעראַרעשער טערמין „כראָנאָטאָפּ‟, ס’הײסט, דער ליטעראַרישער רױם, אין װעלכן עס טרעפֿן זיך די „צײַט‟ און דער קאָנקרעטער געאָגראַפֿישער פּונקט. כּדי ניט צעשמירן די קאַשע איבערן טעלער, װעל איך גלײַך זאָגן, אַז מיר, װי אַ ייִדישן שרײַבער, איז געװען גאָר אינטערעסאַנט צו לײענען דעם אַרטיקל „אַן אמתער ייִדישער דיכטער‟ פֿון װאַלערי דימשיץ אינעם דערמאָנטן זשורנאַל, געװידמעט דער שעפֿערישער טעטיקײט פֿון לעװ בערינסקי.

דעם אינטערעס מײַנעם האָבן אַרױסגערופֿן ניט אַזױ די באַװײַזן פֿונעם קריטיקער, אַז בערינסקי פֿאַרנעמט גאָר אַ באַזונדער בכּבֿודיק אָרט אין דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור, דאָס איז ניט קײן נאָװינע; מיר איז אינטערעסאַנט דער זײער זעלטענער אין דער ייִדישער ליטעראַטור־קריטיק „באַכטינסקער‟ צוגאַנג אינעם שילדערן דעם טרעפֿפּונקט „צײַט־פּאָעט־אָרט‟.

„די צײַט דריקט זיך אױס אױפֿן שטח. כּדי צו דערגרײכן די צוקונפֿט אָדער זיך אומקערן אין דער פֿאַרגאַנגענהײט, איז אַ מאָל גענונג צו פֿאַרפֿאָרן אױף פֿופֿציק קילאָמעטער רעכטס אָדער לינקס‟, — מיט די װערטער הײבט דימשיץ אָן זײַן אַרטיקל. אַן אַװאַנגאַרדיסטישער שרײַבער קען מען װערן סײַ מיט אַ קפֿיצת־הדרך אין דער קולטור פֿון דער נאָענטער צוקונפֿט און סײַ מיט אײַנטונקען זיך אין דער קולטור פֿון דער װײַטער פֿאַרגאַנגענהײט. עס איז ניט װיכטיק די שיטה, װיכטיק איז די קאָאָרדינאַטן־סקאַלע.