די קוואַלן פֿון דער מאַמעס „מאַמע־לשון‟

How Yiddish Came to Be Called “Mame-Loshn”


פֿון משה לעמסטער

Published December 18, 2014, issue of January 02, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

נאָר אַפֿילו אין דער ביבל האָט די ייִדישע פֿרוי געפֿילט דעם הייסן אָטעם פֿונעם לעבן. זי איז געווען דער ליריק אין דער משפּחה! און דערפֿאַר האָט מען פֿאַר איר געשריבן אויך וועלטלעכע ליטעראַטור אויף ייִדיש, וועלכע פֿלעג זיך אָנהייבן מיט: „טײַערע לעזערין‟, „ליבע פֿרוי‟… דאָס איז געווען נאָך אין קוואַל פֿון דער פֿרויס לשון. צווישן דער דאָזיקער ליטעראַטור האָבן אַ באַזונדער פּלאַץ פֿאַרנומען שמ”רס ראָמאַנען. אָט וואָס עס האָט געשריבן י. ל. פּרץ וועגן אונדזער פֿרוי: „זי לעזט בײַם צאַנקענדיקן ליכט שמ”רס אַ ראָמאַן. די ליפּן ציטערן… זי איז צערודערט. זי שרעקט זיך טאָמער גייט אויס דאָס ליכטל און זי וועט נישט געוואָר ווערן דעם סוף…‟ און שמואל ניגער: „שמ”ר האָט געוועקט אין דער ייִדישער לעזערין די פֿאַנטאַזיע, וואָס שוועבט אַרום אויף דער און ניט אויף יענער וועלט. ער האָט געוועקט אין איר אַ בענקעניש נאָך לעבן און ליבע…”

יאָ, חוץ גײַסט איז דאָך נאָך געווען — לעבן! לעבן אין גלות, וואָס האָט געווירקט אויף דער פֿרוי, אַרויסגערופֿן בײַ איר אי ליידן אי פֿריידן אי ווײַבערישע עמאָציעס, וועלכע האָבן זיך בולט אָפּגעשפּיגלט אין איר לשון, צוגעגעבן דעם ייִדיש אירן פֿילפֿאַרביקייט און טעמפּעראַמענט. די דאָזיקע איבערלעבענישן אירע האָט די מאַמע אַרײַנגעקנאָטן אין די וויגלידער, אין די בענטשונגען, אין דעם טאָג־טעגלעכן רעדן צו אירע קינדער. זי האָט אין איר ייִדיש — זיך אויסגעוויינט, אויסגערעדט, אויסגעתּפֿילהט איר האַרץ און דעם טרוים, דעם חלום פֿון איר האַרצן.

די מאַמע האָט ניט נאָר אײַנגעוויגט איר קינד מיט „ראָזשינקעס מיט מאַנדלען‟, מיטן „ציגעלע אונטערן וויגעלע‟. אין די פֿאָלקסלידער געפֿינען מיר: /לעבן דער… וויגעלע//זיץ איך, דײַן מוטער, און קלאָג/. צי אין אַן אַנדער וויגליד:

בײַ דײַן וויגעלע זיצט דײַן מאַמע
און זינגט אַ ליד און וויינט;
דו וועסט אַ מאָל פֿאַרשטיין, מסתּמא,
וואָס זי האָט געמיינט…

צי נאָך:

ליולינקע, מײַן פֿייגעלע,
ליוליענקע, מײַן קינד!
וווּ נעם איך אַזאַ דאָקטער,
וואָס זאָל מײַנע וווּנדן היילן?…