י. ח. ברענער, אַ מורה־דרך פֿאַר דורות־נבֿוכים

Yosef Haim Brener, a Guide of Perplexed Generations

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published February 01, 2015, issue of February 23, 2015.

אַניטאַ שפּירא, “י. ח. ברענער, לעבן”
אַניטאַ שפּירא, “י. ח. ברענער, לעבן”

אַ מאָל אױף אַן אַקאַדעמישער קאָנפֿערענץ אין ירושלים האָב איך געהערט אַ רעפֿעראַט װעגן דעם העברעיִשן שרײַבער י. ח. ברענער (1881־1921). נאָך דעם רעפֿעראַט האָט אײנער, זײער אַ בכּבֿודיקער אַמעריקאַנער היסטאָריקער, געטאָן אַ פֿרעג: „װאָס געפֿינט איר אין אָט דעם ברענער? איך האָב אים געלײענט אױף ענגליש, און לױט מײַן מײנונג איז ער אַ שװאַכער און נודנער שרײַבער; אָבער דאָ אין ישׂראל האַלט מען פֿון אים אַ װעלט!‟ — איך געדענק ניט דעם ענטפֿער, אָבער די פֿראַגע איז פֿאַרקריצט געװאָרן אין מײַן זכּרון.

און טאַקע, מיט װאָס האָט ברענער אַזױ אױסגענומען בײַ דעם העברעיִש־רעדנדיקן עולם? נו גוט, איז ער געװען צװישן די ערשטע העברעיִשע שרײַבער, װאָס האָבן באַהערשט דעם מאָדערניסטישן סטיל און געשאַפֿן געשטאַלטן פֿון מאָדערנע העלדן. דאָס איז זײַן היסטאָרישער בײַטראָג אין דער נײַער העברעיִשער ליטעראַטור, אָבער זינט דאַן האָט די דאָזיקע ליטעראַטור דורכגעמאַכט אַ לאַנגן װעג. און דאָך װערט יעדער דור ישׂראלדיקע יוגנט װי פֿאַרכּישופֿט פֿון ברענערן.

שמואל ניגער האָט געלױבט ברענערס לעצטן ראָמאַן „שכול וכשלון‟ פֿאַר דעם, װאָס ער „אָטעמט מיט אַ הײסן ציטערדיקן און אָנשטעקנדיקן אָטעם פֿון לעבן.‟ דער דאָזיקער ראָמאַן האָט דערװיזן, אַז ברענער איז בכּוח צו קאָמבינירן פּובליציסטיק מיט בעלעטריסטיק, צו זײַן אײנצײַטיק אי טיף פֿאַרטאָן אין די דאגות־היום, אי האַלטן אַ געהעריקע קינסטלערישע דיסטאַנץ פֿון זײ. ער האָט געשאַפֿן, זאָגט ניגער װײַטער, אַ נײַעם מין אַקטועלן ראָמאַן, װאָס האָט אָפּגעשפּיגלט דעם פֿאַרנעפּלטן מהות פֿון דער קאָלעקטיװער נשמה בײַם ייִדישן ציבור אין זײַן צײַט. אין אַ פּאָר חדשים נאָך דעם, װי ניגערס רעצענזיע האָט זיך באַװיזן אין ניו־יאָרקער „דער טאָג‟, איז ברענער דערהרגעט געװאָרן בעת אַ פּאָגראָם אין יפֿו. אינעם נעקראָלאָג האָט ה. ד. נאָמבערג, ברענערס אַן אַלטער באַקאַנטער פֿון אײראָפּע, אָפּגעשאַצט ברענערס אָרט אין דער ליטעראַטור אַזױ: „ער איז דער שפּיגל פֿון אַ גאַנצן דור יונגע־לײַט, װאָס האָבן זײער אינערלעכע אױסלײזונג פֿאַרקניפּט מיט ציון; אַ קרומער שפּיגל און געבראָכן געװיסן, אָבער אַ געניט אױג זעט אין דעם נאָך בעסער.‟

דער פּאַראַדאָקס פֿון ברענער װי אַ „קרומער שפּיגל‟ פֿון זײַן דור, פֿון די חלוצים, װאָס האָבן פֿאַרלײגט דעם יסוד פֿונעם הײַנטיקן ישׂראל, איז אויסגעפֿאָרשט געװאָרן אין ברענערס װאָגיקער ביאָגראַפֿיע פֿון פּראָפֿעסאָר אַניטאַ שפּירא. איר בוך איז לעצטנס אַרױס אױף ענגליש, און קאָן דינען װי אַ װעגװײַזער פֿאַר די ניט–העברעיִשע לײענער, װאָס װילן פֿאַרשטײן דאָס חשיבֿות פֿון ברענערס לעבן און שאַפֿן פֿאַר דער ישׂראלדיקער אינטעליגענץ. אין דער הקדמה צו איר בוך דערקלערט די מחברין: „אַלע פּאָר יאָר נאָך זײַן טױט װערט ברענער פֿון ס‘נײַ אַנטדעקט און אױפֿגענומען דורך די געפּלעפֿטע יונגע־לײַט, װאָס זוכן זײער װעג אינעם 20סטן און איצט, שױן אינעם 21סטן יאָרהונדערט.‟