קאָמפּיוטער־פּראָגראַמירן לכּבֿוד חמישה־עשׂר־בשבֿט

Celebrating Tu BiShvat With Computer Programming

רעאַליסטישע ביימער, מאָדעלירט אויפֿן סמך פֿון לענדערמײַערס „צירופֿי־אותיות‟
Wiki Commons
רעאַליסטישע ביימער, מאָדעלירט אויפֿן סמך פֿון לענדערמײַערס „צירופֿי־אותיות‟

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published February 06, 2015, issue of March 06, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

אַזוי צי אַזוי, ווערט אין די אַלטע קבלה־ספֿרים באַשריבן דער פּשוטער פּראָצעס פֿונעם „מילוי‟, צומאָל קאָמבינירט מיט אַנדערע מעטאָדן, אין וועלכע אַ געוויסער אות, צי אַ קאָמבינאַציע פֿון אותיות, ווערט פֿאַרביטן אויף אַ צווייטן. למשל, דער מילוי פֿונעם אות „אַלף‟ איז זײַן עצם־נאָמען, וואָס מע קאָן ווײַטער פֿאַרוואַנדלען אין „אַלף־למד־פֿא‟. דער פּראָצעס קאָן זיך ווײַטער צעצווײַגן און גענערירן פֿאַרשיידענע וואַריאַנטן, ווײַל די נעמען פֿון אַ טייל אותיות קאָנען אויסגעלייגט ווערן אויף עטלעכע טראַדיציאָנעלע אופֿנים — למשל, „וו‟, „ואָו‟ אָדער „ויו‟.

אינעם יאָר 1968 האָט דער אונגערישער ביאָלאָג אַריסטיד לינדענמײַער געוויזן, ווי אַזוי מיט דער הילף פֿון ממש דעם זעלבן אותיות־פּראָצעס קאָן מען מאָדעלירן גאַנץ גענוי עכטע ביימער, גראָזן צי אַנדערע צעצווײַגטע אָביעקטן. לינדענמײַערס פֿאָרשונגען האָבן דערמעגלעכט צו פֿאַרבינדן אויף אַ גאַנץ חידושדיקן אופֿן ביאָלאָגיע מיט לינגוויסטיק און קאָמפּיוטערײַ. אַ דאַנק די הײַנטצײַטיקע טעכנאָלאָגיעס קאָנען די ביאָלאָגן אויסנוצן די חכמה פֿון צירופֿי־אותיות און שאַפֿן ווירטועלע ביימער, ווי אַ מין „גולם‟, אויפֿן קאָמפּיוטער־עקראַן.

אַ סך ייִדן אַסאָציִיִרן הײַנט חמישה־עשׂר מיט פֿאַרשיידענע עקאָלאָגישע ענינים. בײַ אַ צאָל אָרגאַניזאַציעס האָט דער ט״ו־בשבֿט זיך פֿאַקטיש פֿאַרוואַנדלט אין אַ מין „נאַציאָנאַלן טאָג פֿון נאַטור און עקאָלאָגיע‟.

אַ טייל קינדער אינטערעסירן זיך אָבער מער מיט קאָמפּיוטערײַ און מאַטעמאַטיק. די „על־סיסטעמען‟ זענען אַ וווּנדערלעך מיטל, וואָס איז מסוגל אויף אַ לעבעדיקן און באַלערנדיקן אופֿן צו דעמאָנסטרירן, ווי אַזוי די ביימער זענען, לויט דער ייִדישער גײַסטיקער טראַדיציע, טאַקע טיף און נאַטירלעך פֿאַרבונדן מיט דער סטרוקטור פֿונעם גאַנצן וועזן. אַ ריי ספּעציעלע אומזיסטע פּראָגראַמען ווײַזן, ווי אַזוי אַ פּשוטע אַבסטראַקטע שפּראַך צעוואַקסט זיך, לויט געוויסע גראַמאַטישע כּללים, אין אַ גאַנצער ווירטועלער וועלט. אַ דאַנק די קאָמפּיוטערס, קאָן יעדער נײַגעריקער מענטש זיך פֿאַרנעמען מיט די צירופֿי־אותיות און שאַפֿן באָטאַנישע גולמס אויפֿן עקראַן.

זייער אַ פּשוטע ווערסיע פֿון „ווירטועלע ביימער‟ איז אַ טייל פֿון NetLogo — אַ קאָמפּיוטער־שפּראַך, געשאַפֿן ספּעציעל פֿאַר קינדער, כּדי צו באַקענען זיי מיט די פּרינציפּן פֿון פּראָגראַמירונג. מיר איז פּערזענלעך געפֿעלן געוואָרן אַ פּראָגראַמעלע פֿונעם ליטווישן פּראָגראַמיסט אַרטורס גריבסטעליס, אָנגעשריבן אין דער קאָמפּיוטער־שפּראַך „ליספּ‟, און געשאַפֿן ווי אַן אילוסטראַציע פֿאַרן פּזשעמעק פּרושינקעוויטשס בוך „אַלגאָריטמישער שיינקייט פֿון פֿלאַנצן‟.

די דאָזיקע פּראָגראַם צייכנט גאַנץ רעאַליסטישע דרײַ־דימענסיאָנעלע ביימער און אַנדערע פֿראַקטאַל־אָביעקטן, מיט וועלכע מע קאָן גרינג מאַניפּולירן. כּדי זי צו פֿאַרשטיין און אינסטאַלירט, דאַרף מען אָבער קענען „ליספּ‟. אַגבֿ, זעט אויס דאָס דאָזיקע קאָמפּיוטער־לשון גופֿא ווי אַן אַבסטראַקטער בוים, אַ מין קאָמפּיוטערישער „עץ־חיים‟ און „עץ־הדעת‟.