די לעצטע ייִדן פֿון קרים

The Last Jews of Crimea

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published February 15, 2015, issue of March 06, 2015.

דער נײַער ראָמאַן „די פֿאַררעטער‟ פֿון דוד בעזמאָסגיס
דער נײַער ראָמאַן „די פֿאַררעטער‟ פֿון דוד בעזמאָסגיס

װען דער קאַנאַדער שרײַבער דוד בעזמאָזגיס האָט געשריבן זײַן ראָמאַן „די פֿאַררעטערס‟, איז דער האַלב־אינדזל קרים נאָך געװען אַ פֿאַרשלאָפֿענע פּראָװינץ פֿון אוקראַיִנע. איצט געהערט שױן יענע תּקופֿה, װאָס האָט זיך געענדיקט מיט װײניקער װי אַ יאָר צוריק, צו אַן אַלטער געשיכטע. און דער דאָזיקער װילדער פּאָליטישער קער גיט צו אַן אײגנאַרטיקן בײַטעם צו בעזמאָזגיסעס ראָמאַן װען מען לײענט אים איצט. צװישן דעם נײַ־אױפֿגעקומענעם דור פֿון רוסיש־ייִדישע מחברים, װאָס שרײַבן אױף ענגליש אין אַמעריקע, איז בעזמאָזגיס אַ יוצא־דופֿן. ער מײַדט אױס גראָטעסקע עפֿעקטן און שפּילט זיך ניט מיטן לײענער, װי עס טוט גערי שטײנגאַרט, און ער שרײַבט ניט קײן פֿאַרצײכענונגען פֿונעם עמיגראַנטישן לעבן װי לאַראַ װאַפּניאַר און אַנדערע. זײַן באַליבטער ליטעראַרישער מאַטעריאַל זײַנען עלטערע סאָװעטישע ייִדן מיט זײערע פֿאַרפּלאָנטערטע לעבנס־געשיכטעס.

בעזמאָזגיס איז בטבֿע אַ פּסיכאָלאָגישער רעאַליסט, מיט אַ שאַרפֿן אינטערעס צו דער אַלטהײמישער װאָכעדיקײט און קלײנע טאָג־טעגלעכע דאגות. דערבײַ אָבער שאַפֿט ער פֿאַר זײַנע העלדן אױסטערלישע סיטואַציעס, כּדי בולטער מאַכן דעם מהות פֿון זײער כאַראַקטער. די „פֿאַררעטערס‟ זײַנען צװײ עלטערע רוסישע ייִדן, װאָס טרעפֿן זיך על־פּי צופֿאַל אין דעם קרימער קוראָרט יאַלטאַ. ברוך קאָטלער איז אַ בכּבֿודיקער „רעפֿיוזניק‟, װאָס איז אָפּגעזעסן דרײַצן יאָר אין דער סאָװעטישער תּפֿיסה און איז געװאָרן אַ חשובֿער פּאָליטישער קאָכלעפֿל אין ישׂראל; און איצט איז ער אַנטלאָפֿן פֿון ישׂראל און זײַן משפּחה קײן קרים מיט אַ יונגער קאָכאַנקע, װאָס האָט גורם געװען אַ פּאָליטישן סקאַנדאַל. אין יאַלטאַ פֿאַרדינגען זײ אַ צימערל בײַ אַן עלטערן רוסישן פּאָרפֿאָלק, און עס װײַזט זיך אַרױס, אַז דער בעל־הבית פֿון דער דירה איז זײַנער אַן אַלטער מאָסקװער באַקאַנטער, חיים טאַנקילעװיטש, װאָס האָט אים דעמאָלט געמסרט פֿאַר דער סאָװעטישער געהײם־פּאָליצײ, „קאַ-גע-בע‟.

נאָך דעם ערשטן שאָק פֿון דערקענען זיך, לאָזן זײ זיך אַרײַן אין אַ שמועס. אינעם דאָזיקן דיאַלאָג אַנטפּלעקט זיך דעם מחברס ליטעראַרישע מײַסטערשאַפֿט. די העלדן רעדן אַ מאָדערנעם אידיאָמאַטישן ענגליש, אָן קײן שום פּרוּװן נאָכצומאַכן אַ רוסישן סטיל, אָבער דער תּוך פֿון זײער סיכסוך איז אַ טיף־רוסישער. לכאורה דאַכט זיך, אַז דער מצבֿ איז גאַנץ קלאָר: קאָטלער איז אַ העלד, בעת טאַנקילעװיטש איז אַ פּאַסקודניאַק. אָבער אין משך פֿון זײער שמועס װערט אַלץ קלאָרער, אַז דאָס בילד איז ניט שװאַרץ־װײַס. מיט יאָרן צוריק זײַנען זײ בײדע געװען גאַנץ ענלעך: מאָסקװער ייִדישע אינטעליגענטן, װאָס זײַנען פֿאַרטאָן געװאָרן אין דער אונטערערדישער ציוניסטישער באַװעגונג מיט דער כּװנה צו מאַכן עליה קײן ישׂראל.