די לעצטע ייִדן פֿון קרים

The Last Jews of Crimea

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published February 15, 2015, issue of March 06, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

וווּ זשע שטעקט דער טיפֿער אונטערשיד צװישן אָט די צװײ ייִדן? און פֿאַרװאָס רופֿט זיך דער ראָמאַן „די פֿאַררעטער‟, אַנשטאָט „דער פֿאַררעטער‟? די דאָזיקע פֿראַגעס פֿירן צו אינטערעסאַנטע מאָראַלישע חקירות. װי װײַט קאָן מען אײַנגײן אױף אַ פּשרה מיט אײגענע פּרינציפּן, בפֿרט אין אַ לעבן פֿון אַ נאָענטן מענטשן? און װאָס זײַנען די פּרײַזן, װאָס מען צאָלט פֿאַרן יאָ מאַכן און ניט מאַכן אַזאַ מין פּשרה? אײניקע קריטיקער דערקענען אין בעזמאָזגיסעס װערק אַ השפּעה פֿון דאָסטאָיעװסקין, װי אַ פֿאָרשער פֿון טיפֿענישן פֿון דער מענטשלעכער נשמה. אָבער מיר דאַכט זיך, אַז בעזמאָזגיס איז נענטער צו טשעכאָװן. מסתּמא, איז דער אױסקלײַב פֿון יאַלטאַ, װוּ טשעכאָװ האָט פֿאַרבראַכט זײַנע לעצטע יאָרן און װאָס ער האָט פֿאַראײביקט אין זײַנע דערצײלונגען, אַ רמז אױף דעם.

אין אונטערשיד צו דאָסטאָיעװסקין, האָט בעזמאָזגיס ניט קײן אינטערעס אין אױסטערלישע פּערזענלעכקײט און כאַראַקטערן, װאָס ראַנגלען זיך מיט די „לעצטע פֿראַגן‟ פֿונעם מענטשלעכן קיִום. ער שילדערט זײַנע פּערסאָנאַזשן װי סתּם ייִדן פֿון בשׂר־ודם, װאָס זײַנען על־פּי צופֿאַל אַרײַנגעפֿאַלן אין שװערע אומשטאַנדן. זײ האָבן געמאַכט זײערע באַשלוסן לױט זײערע השׂגות, אָבער זײַנען ניט געװען ביכלות פֿאָרױסצוזען זײערע פּועל־יוצאס. ענלעך צו טשעכאָװן, זאָגט בעזמאָזגיס ניט קײן פּסק־דין איבער זײַנע העלדן. ער פּרוּװט זיך אײַנלעבן אין זײער מצבֿ, פֿאַרשטײן זײערע מאָטיװן, אָבער ער װיל זײ ניט מישפּטן. זײַן הױפּט־כּלי איז איראָניע, און דאָס ברענגט אים צו זײַן נענטער צו שלום־עליכם.

אין תּוך גענומען זײַנען בעזמאָזגיסעס העלדן אײביקע ייִדישע טיפּן, „קלײנע מענטשעלעך מיט קלײנע השׂגות‟. פֿאַר דעם האָט ער זײ ליב, כאָטש צו מאָל פֿירן זײ זיך אױף גאַנץ מיאוס. אָבער זײ פֿאַרמאָגן דאָס פּינטעלע ייִדישקײט, װאָס עס פֿעלט צומאָל דעם יונגן דור. װאָס ייִנגער די פּערסאָנאַזשן זענען אין בעזמאָזגיסעס װערק, אַלץ מער סכעמאַטיש און בלאַס קומען זײ אַרױס. עס פֿעלט זײ אָט די זשװאַװע ייִדישע נשמה, װאָס באַלעבט דעם עלטערן דור.

בעזמאָזגיס באַטראַכט דעם סאָװעטישן ייִדישן עבֿר מיט אַ גוטן שמײכל. ער האָט ניט קײן סך גלױבן אין אידעאָלאָגישע פּרינציפּן און העלדישער שטאַנדהאַפֿטיקײט װען עס קומט צו דעם לאַנגן מענטשלעכן לעבן. אין תּוך גענומען, דריקט זיך אויס דער מאָראַלישער סך־הכּל פֿון זײַן מעשׂה „כּל ישׂראל ערובֿים זה לזה‟, אַלע ייִדן טראָגן דאָס אַחריות אײנער פֿאַרן אַנדערן.