אין אָנדענק

ייִדישע לינגװיסטן װעגן פּראָפֿ’ שיקל פֿישמאַן ע״ה

Jewish Linguists Reflect on Professor Joshua Fishman

פֿון איציק בלימאַן

נישט געקוקט דערױף, װאָס איך האָב נישט זוכה געװען זיך צו באַקענען מיט פּראָפֿעסאָר שיקל פֿישמאַן, װילט זיך מיר רעדן װעגן דער גרױסער אַבֿדה, װאָס מיר אַלע האָבן געליטן מיט זײַן פּטירה. װעגן זײַנע פֿיל אױפֿטוען לטובֿת אונדזער שפּראַך און קולטור דאַרף איך דעם „פֿאָרװערטס”־לײענער גאָרנישט דערקלערן. אָבער װי אַ יונגער דאָקטאָראַנט פֿון דער ייִדישער לינגװיסטיק, װאָס כ’האָב אַזױ פֿיל גענאָסן פֿון לײענען פֿישמאַנס אַקאַדעמישע אַרטיקלען און ביכער, פֿיל איך אַ באַזונדער אַחריות צו באַשרײַבן די אומגעװײנטלעכע השפּעה, װאָס ער האָט געהאַט אױף דער ייִדישער שפּראַך־װיסנשאַפֿט. דעריבער האָב איך געבעטן עטלעכע אָנגעזעענע לינגװיסטן, װאָס זענען הײַנט טעטיק אױף דעם געביט, זיי זאָלן מיר צושיקן זייערע רעאַקציעס און זכרונות װעגן פּראָפֿעסאָר פֿישמאַן.

---

בערנאַרד ספּאָלסקי, עמעריטירטער פּראָפֿעסאָר, בר־אילן־אוניװערסיטעט, ישׂראל

אין יעדן אַקאַדעמישן פֿעלד, אױף װעלכן איך האָב געאַרבעט — ייִדישע שפּראַכן, צװײשפּראַכיקײט און פֿילשפּראַכיקײט, שפּראַכן־פּאָליטיק, שפּראַכן־אױפֿהאַלט, „שװאַכע” שפּראַכן, די פֿאַרבינדונג צװישן שפּראַך און קולטור — איז שיקל פֿישמאַן געװען דער פּיאָניר, װאָס האָט געשטעלט די הױפּט־פּראָבלעמאַטיק, דורכגעפֿירט די יסודותדיקע פֿאָרשונגען און אַרױסגעגעבן װיכטיקע אַרבעטן, סײַ די אײגענע, סײַ יענעמס. לגבי ייִדיש איז זײַן ציל תּמיד געװען צו װײַזן, אַז עס איז נישט קײן אױסנאַם, נאָר פֿאַרקערט, אַ לשון מיט אַלע לשונות גלײַך. פֿישמאַן האָט געדינט װי אַ מוסטער, סײַ אַקאַדעמיש און סײַ פּערזענלעך, פֿאַר די װאָס אַרבעטן בכדי אױפֿצוהיטן אָפּגעשװאַכטע מיעוט־שפּראַכן. די „שפּראַך־סאָציאָלאָגיע”, װי ער האָט עס אָנגערופֿן, װאָלט געװען אַ סך אָרעמער אָן זײַנע אױפֿטוען.

לויִס גלינערט, פּראָפֿעסאָר, שפּראַכן און ליטעראַטורן פֿון אַזיע און מיטעלן מיזרח, דאַרטמאָט־קאָלעדזש

שיקל פֿישמאַן איז געװען דער פֿאָטער פֿון דער מאָדערנער ייִדישער שפּראַך־סאָציאָלאָגיע װי אַן עמפּיריש װיסנשאַפֿטלעך געביט פֿאַר זיך. דאָס װאָס איך זאָג „פֿאָטער” איז תּרתּי־משמע, ד״ה צוליב בײדע טײַטשן: פֿישמאַן איז געװען אי דער הױפּט־פֿאָרשער אין משך פֿון די אַלע יאָרן, אי אַ לערער, װאָס האָט אױסגעשולט דורות תּלמידים. צוזאַמען מיט חײם רבינען איז ער געװען מײַן מורה־דרך און האָט געדינט װי דער פּראָטאָטיפּ פֿאַר מײַן אײגענער אַקאַדעמישער קאַריערע. אין קאָנטראַסט מיט אַזױ פֿיל אַנדערע פֿאָרשערס פֿון ייִדיש און העברעיִש איז פֿישמאַן געװען אַ שומר־מיצװת, אַ ייִד פֿון דרך־הש”ס, װאָס האָט גוט פֿאַרשטאַנען די ענגע פֿאַרבינדונג צװישן ייִדישע שפּראַכן און ייִדישקײט. צום באַדױערן, איז די שפּראַך־סאָציאָלאָגיע (די „מאַקראָ־סאָציאָלינגװיסטיק”) נאָך אַלץ אַ מאַרגינאַליזירט פֿעלד אין דער אַמעריקאַנער און ישׂראלדיקער אַקאַדעמיע, אַ פֿאַקט, װאָס פֿישמאַן האָט אָפֿט באַדױערט. אָבער זײַן צײַט װעט נאָך קומען.