ייִדן צװישן סאַהאַראַ און פֿראַנקרײַך

Jews between Sahara and France

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published March 15, 2015, issue of April 03, 2015.

װען פֿראַנקרײַך האָט פֿאַרכאַפּט אַלזשיר אינעם 19טן יאָרהונדערט, האָבן די פֿראַנצױזישע גענעראַלן אַװדאי ניט געטראַכט װעגן ייִדן. די שטחים לעבן דעם ברעג פֿונעם מיטלענדישן ים זײַנען פֿאָרמעל אַרײַנגענומען געװאָרן אין דעם באַשטאַנד פֿון דער פֿראַנצױזישער אימפּעריע, און די אַלזשירער ייִדן (אָבער ניט די מוסולמענער) האָבן מיט דער צײַט באַקומען פֿולע בירגעררעכט. אידעאָלאָגיש האָט פֿראַנקרײַך געהאַלטן קאָלאָניזאַציע פֿאַר איר „ציװיליזאַטאָרישן שליחות‟, און די אַלזשירער ייִדן זײַנען געװאָרן דער ערשטער דערפֿאָלג.

אָבער דאָס דאָזיקע „שליחות‟ האָט זיך אָפּגעשטעלט אױף דער גרענעץ פֿונעם מידבר סאַהאַראַ. די פֿראַנצױזישע אַרמײ האָט געמאַכט שלום מיט די אָרטיקע אַראַבישע און בערבערישע שבֿטים, אָבער איז ניט געװען אױסן צו ברענגען זײ צו דער „ציװיליזאַציע‟. מען האָט זײ געלאָזט לעבן לױט זײערע לעגאַלע מנהגים און רעליגיעזע טראַדיציעס בתּנאי, אַז זײ װעלן ניט בונטעװען קעגן דער שליטה פֿון פֿראַנקרײַך.

צװישן דער באַפֿעלקערונג פֿון די סאַהאַרער אָאַזיסן זײַנען אױך געװען ייִדן. די היסטאָריקער װײסן ניט גענױ, װען און פֿון װאַנען זײ זײַנען געקומען, אָבער עס איז קלאָר, אַז זײ האָבן דאָ געהאַט געװױנט עטלעכע הונדערט יאָר און פֿאַרנומען אַ חשובֿ אָרט אין דער אָרטיקער װירטשאַפֿט און געזעלשאַפֿט. לױט זײער לעבנס־שטײגער זײַנען די סאַהאַרער ייִדן ניט געװען זײער אַנדערש פֿון די מוסולמענער, און פֿונעם פֿראַנצױזישן שטאַנדפּונקט זײַנען די ייִדן געװען פּונקט אַזױ „אַלט־געזעסענע‟ װי די מוסולמענער. דערפֿאַר האָט מען ניט די ייִדן און ניט די אַראַבער נישט געגעבן די פֿראַנצױזישע בירגערשאַפֿט.

אַזױ אַרום זײַנען זיך אין דעם פֿראַנצױזישן אַלזשיר צונויפֿגעקומען צװײ פֿאַרשידענע ייִדישע עדות. אײנע איז מיט דער צײַט געװאָרן אַלץ מער אײראָפּעיִש, אַ דאַנק די פּריװילעגיעס פֿון דער פֿראַנצױזישער בירגערשאַפֿט, בעת די אַנדערע עדה איז פֿאַרבליבן „פּרימיטיװ‟ אין די אױגן פֿון דער פֿראַנצױזישער מאַכט. די געשיכטע פֿון געשפּאַנטע באַציִונגען צװישן דער פֿראַנצױזישער מלוכה, די מוסולמענער און די קלײנע ייִדישע קהילות אין פֿינף שטעטלעך אינעם סאַהאַרער אָאַזיס פֿון מזאַב איז די טעמע פֿונעם נײַעם בוך פֿון פּראָפֿעסאָר שׂרה אַברעװאַיאַ שטײן פֿונעם קאַליפֿאָרניער אוניװערסיטעט אין לאָס־אַנדזשעלעס.