וואָס איז ייִדישלעך אינעם „סטאַר־טרעק‟?

What‘s Jewish About Star Trek?

לענאַרד נימוי, אין דער ראָלע פֿונעם וווּלקאַנער ספּאָק, ווינטשט ברכה־והצלחה מיט אַ מין „ברכּת־כּהנים‟.
Courtesy of memory-alpha.org
לענאַרד נימוי, אין דער ראָלע פֿונעם וווּלקאַנער ספּאָק, ווינטשט ברכה־והצלחה מיט אַ מין „ברכּת־כּהנים‟.

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published March 22, 2015, issue of April 17, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

אינעם „סטאַר־טרעק‟ ווערט געוויזן אַ צוקונפֿט, וווּ כּמעט אַלע חילוקים צווישן מענטשן זענען שוין לאַנג בטל געוואָרן, און פֿון אַלע רעליגיעס זענען געבליבן בלויז פֿאַרצײַטיקע באָבע־מעשׂיות. די רעליגיעזע פּערסאָנאַזשן טרעפֿן זיך בלויז אויף די אַנדערע פּלאַנעטן, וווּ די תּושבֿים זענען נאָך נישט פּטור געוואָרן פֿון זייערע „באַרבאַרישע‟ גלייבעכצער.

אויף דער ערד הערשט טאַקע גלײַכקייט, ווײַל די אַמעריקאַנער קולטור האָט איבערגעכאַפּט דעם גאַנצן פּלאַנעט און זיך פֿאַרשפּרייט ווײַט אַרום דער גאַלאַקטיק, האַלטנדיק אין איין פֿירן ווײַטער די אימפּעריאַליסטישע עקספּאַנסיע. כּמעט דער גאַנצער „ציוויליזירטער‟ אוניווערס רעדט אויף ענגליש; פֿון פֿראַנצויזיש, רוסיש אָדער כינעזיש, שוין אָפּגערעדט פֿון ייִדיש, זענען געבליבן בלויז ראָמאַנטישע זכרונות און קנאַפּע קאַריקאַטוריש אַמעריקאַניזירטע נאַציאָנאַלע מינהגים.

הגם די אַזוי־גערופֿענע „ערשטע דירעקטיוו‟, די וויכטיקסטע תּקנה פֿון די קאָסמאָס־נסיעות, פֿאַרווערט זיך אַרײַנצומישן אינעם לעבן פֿון פֿרעמדע פּלאַנעטן, ברעכט מען דעם דאָזיקן כּלל אויף יעדן שריט און טריט צוליב פֿאַרשיידענע תּירוצים. הגם אינעם אַמעריקאַניזירטן טייל פֿונעם אוניווערס הערשט שלום און רויִקייט, גייען אינעם קאָסמאָס שטענדיק אָן מיליטערישע קאָנפֿליקטן מיט די אַנדערע ציוויליזאַציעס.

די אַנדערע פּראָבלעמאַטישע טעמע איז דער בפֿירושער ראַסיזם, וואָס טרעפֿט זיך אינעם „סטאַר־טרעק‟ ממש אויף יעדן שריט און טריט. הגם די תּושבֿים פֿון אונדזער פּלאַנעט האָבן שוין לאַנג פֿאַרגעסן די אַמאָליקע אָנגעשטרענגטע באַציִונגען צווישן די פֿעלקער און ראַסעס, ווערן די ראַסיסטישע סטערעאָטיפּן פֿאַרשאַרפֿט אויף אַ גראָטעסק־גרויסן מאַסשטאַב, ווען עס גייט די רייד וועגן אַנדערע פּלאַנעטן. לויט דער פֿאָרעם פֿון די אויערן צי אַן אַנדער אויבערפֿלעכלעכן אויסזען־אַספּעקט, קאָן מען וויסן פֿון פֿאָרויס, ווי אַזוי אַ געוויסער פּערסאָנאַזש וועט זיך אויפֿפֿירן לויט פֿעסט באַשטימטע טענדענצן, וואָס זענען צומאָל פֿאַרבונדן מיט די באַקאַנטע מינים קסענאָפֿאָביע. למשל, אין דער קולטור פֿון די ווילדע מיליטאַנטישע קלינגאָנער שפּיגלען זיך אָפּ די אַנטי־רוסישע און אַנטי־אַזיאַטישע סטערעאָטיפּן פֿון דער קאַלטער מלחמה.

נישט געקוקט אויף די דאָזיקע סתּירותדיקע מאָמענטן, איז קלאָר, אַז די שאַפֿער פֿונעם סעריאַל האָבן געשטרעבט צו שילדערן אַן אידעאַליסטישע אוטאַָפּיע. דערצו, האָבן זיי געשאַפֿן אַ גאָר פּרטימדיקע און שפּאַנענדיקע וועלט מיט פֿאַרשיידנאַרטיקע שפּראַכן און קולטורן. דער לינגוויסט מאַרק אָקראַנד האָט אויסגעטראַכט די גראַמאַטיק און דעם וואָקאַבולאַר פֿון קלינגאָניש, ווי אַ טייל פֿונעם סימפּאַטישן געשטאַלט פֿון דער דאָזיקער ציוויליזאַציע.

דעם אידעאָלאָגישן מישמאַש קאָן מען פֿאַרשטיין, אויב מע דערמאָנט זיך, אַז נימוי האָט פֿאַרחידושט די צוקוקער מיט זײַן „ברכּת־הכּהנים‟, ווען „נאַסאַ‟ האָט זיך געגרייט אָפּצושיקן די עקספּעדיציע אויף דער לבֿנה, ווען אין וויעטנאַם איז אָנגעגאַנגען די שרעקלעכע מלחמה. די אַמעריקאַנער זענען דעמאָלט געווען צוגעוווינט צום בפֿירושן ראַסיזם; די קאַלטע מלחמה האָט געשאַפֿן אַ ריי סטערעאָטיפּן וועגן דער נישט־מערבֿדיקער קולטור.

אין דער זעלבער צײַט, האָט דער יונגער דור געקעמפֿט פֿאַר פּראָגרעסיווע אידעאַלן און געשילדערט אַ וועלט, וווּ אַנשטאָט געלט־קאָנקורענץ און קאָנפֿליקטן צווישן לענדער הערשט שלום און גלײַכקייט. פֿונדעסטוועגן, קאָן מען זיך דאָך נישט באַגיין אינגאַנצן אָן בלוטיקע גוואַלד־סצענעס; דעמאָלט וואָלט דער סעריאַל נישט צוגעצויגן אַזויפֿיל צוקוקער. ממילא, האָט זיך בײַ דזשין ראָדענבערי, דעם אָריגינעלן סצענאַריסט פֿונעם „סטאַר־טרעק‟, וועלכער האָט בפֿירוש געקעמפֿט קעגן דער מלחמה אין וויעטמאַם, באַקומען אַ מישמאַש פֿון פּראָגרעסיווע כּוונות מיט דער אַמעריקאַנער גלאָבאַלער אויבערהאַנט.

בקיצור, דער געדאַנק, אַז דער „סטאַר־טרעק‟ איז, כּלומרשט, אַ ממשותדיק „ייִדישער‟ סעריאַל, איז זיכער אַ גוזמא. און נעמען נעמט זיך די דאָזיקע גוזמא פֿון די אַמעריקאַניזירטע ייִדן, וואָס באַטראַכטן די אַלגעמיינע אַמעריקאַנער קולטור ווי „דזשויִש‟, אויב מע קאָן דאָרטן באַמערקן וועלכן־ניט־איז שפּור פֿון ייִדישער השפּעה.