ייִדיש־וועלט

שפּראַך־אַטלאַס אין אינטערנעץ

Yiddish Atlas Online

פֿון לייזער בורקאָ

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אַ דאַנק דער אינטערנעץ, זײַנען אויפֿגעקומען נײַע מעגלעכקייטן, ווי אַזוי צוטריטלעך צו מאַכן די אינפֿאָרמאַציע. דורך אַ סובווענץ פֿון דעם נאַציאָנאַלן עולמות־פֿאָנד (NEH) האָט קאָלאָמביע געקענט דיגיטיזירן די רעקאָרדירונגען, וואָס די אַלטע טאַשמעס זײַנען געווען אין אַ סכּנה קאַליע צו ווערן. מיט צען יאָר צוריק האָט מען אַרויפֿגעשטעלט אַלע רעקאָרדירונגען אויפֿן וועבזײַטל „עדות‟ eydes.de, וווּ יעדער איינער קען זיי הערן — גאַנצע 5700 שעה! ס׳איז ממש אַ נס פֿון דער מאָדערנער טעכנאָלאָגיע.

פֿון דעסטוועגן, קען מען ניט זאָגן, אַז דערמיט האָט מען געלייזט די פּראָבלעם פֿון אַרויסגעבן דעם אַטלאַס. ס׳איז ניט מעגלעך זיך צוצוהערן צו אַן אינטערוויו פֿון 10־15 שעה יעדעס מאָל, וואָס מע זוכט דעם ענטפֿער אויף אַ געוויסער פֿראַגע, אָדער אויף אַ געוויסער צאָל פֿראַגעס. ס׳איז אויך ניט גרינג צו פֿאַרגלײַכן די ענטפֿערס, אַפֿילו ניט פֿון איין אָרט, שוין אָפּגערעדט פֿון ווײַטערע ערטער, אָדער פֿון אַלע צוזאַמען. איצט איז אויך פֿאַראַן עפּעס אַ טעכנישער פֿעלער מיטן וועבזײַטל, וואָס מאַכט, אַז מע זאָל קענען הערן בלויז צען סעקונדעס מיט אַ מאָל; קומט אויס, אַז מע דאַרף זיך היפּש מאַטערן מיטן קאָמפּיוטער, ביז מע הערט דעם גאַנצן אינטערוויו. אַ סך גיכער וואָלט געווען צו קוקן גלײַך אויף די ענטפֿערס, וואָס די לינגוויסטן האָבן שוין פֿאַרשריבן אין טראַנסקריפּציע — זיי האָבן דאָך געהערט די אינפֿאָרמאַנטן אַ סך קלאָרער ווי מיר קענען זיי הערן איצט פֿון די אַלטע רעקאָרדירונגען. אָבער די טויזנטער זײַטלעך מיט די ענטפֿערס געפֿינען זיך די לעצטע צוואַנציק יאָר אין אַ סקלאַד פֿון קאָלאָמביע־ביבליאָטעק און ס׳איז ניט גרינג צוצוקומען צו זיי.

איצט איז אָבער געשען אַ צווייטער נס: קאָלאָמביע האָט באַקומען נאָך אַ סובווענץ פֿונעם נאַציאָנאַלן עולמות־פֿאָנד, אַ סומע פֿון 150,000$, כּדי צו סקאַנירן די 140,000 זײַטלעך מיט ענטפֿערס, נאָטיצן און קאָמענטאַרן, און זיי אויך צו מאַכן צוטריטלעך פֿאַר דער וועלט. מיט די זײַטלעך וועט זײַן אָן אַ שיעור גרינגער צו אַרבעטן מיט די מאַטעריאַלן און צו געפֿינען וואָס מע זוכט, ווײַל די ענטפֿערס זײַנען דאָרט נומערירט. שפּעטער פּלאַנירט מען צו פֿאַרבינדן די געשריבענע ענטפֿערס גלײַך מיט דער רעקאָרדירונג בײַ „עדות‟ — אַזוי וועט מען קענען די ענטפֿערס גלײַכצײַטיק לייענען און הערן.

אפֿשר אַ דריטל פֿון אַלע ענטפֿערס האָט מען נאָך אין די 1960ער יאָרן אַרײַנטיפּירט אין אַ קאָמפּיוטער און אָפּגעדרוקט אויף גרויסע בויגנס פּאַפּיר, כּדי זיי בעסער צו קענען אַנאַליזירן. איצט וועט מען סקאַנירן די דאָזיקע געדרוקטע בויגנס און זיי „לייענען‟ מיט דער נײַער OCR־טעכנאָלאָגיע, כּדי מע זאָל זיי קענען גלײַך דורכזוכן — אַ גרויס געווינס פֿאַר דער פֿאָרשונג. אַזוי וועט מען כאָטש פֿון אַ דריטל פֿון די ענטפֿערס קענען שאַפֿן נײַע מאַפּעס אויטאָמאַטיש.

ס’איז שווער איבערצושאַצן דעם ווערט פֿון די אַטלאַס־אינטערוויוען: זיי זײַנען די בעסטע און די לעצטע עדות פֿונעם ייִדיש, וואָס ייִדן האָבן גערעדט פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה אין די אַלע שטעט און שטעטלעך פֿון מיזרח־אייראָפּע. אין די ביכער און זשורנאַלן געפֿינט מען, געוויינטלעך, נאָר דאָס ליטעראַרישע און צײַטונג־לשון — עס קען זײַן קינסטלעריש ראַפֿינירט, אָבער עס שפּיגלט ניט אָפּ ווי ס׳רובֿ ייִדן האָבן טאַקע גערעדט.

איין צרה מיט די אינטערוויוען איז — זיי זײַנען זייער לאַנג, זייער פּאַמעלעך, און אָפֿט ניט פֿאַרכאַפּנדיק־אינטערעסאַנט פֿאַרן צוהערער. אָבער ס׳איז פֿאַראַן אַ צאָל אויסנאַמען, אינטערוויוען, וואָס ס‘איז זיי טשיקאַווע צו הערן אַפֿילו פֿאַרן געוויינטלעכן לייענער. אינעם אינטערוויו פֿאַרן בוקאָווינער שטעטל זוויניעטשקע, למשל, שמועסט מרדכי שעכטער מיט זײַן אייגענער מאַמען, ליפֿשע ווידמאַן־שעכטער — כּמעט דרײַצן שעה:

//eydes.de/Usr4125C2AFFC/index/li/li-109.html