שפּראַך־אַטלאַס אין אינטערנעץ

Yiddish Atlas Online

דער קאָלאָמביע־דאָקטאָראַנט שמואל נײַדאָרף אינעם אַמאָליקן אַטלאַס־ביוראָ אין די 1980ער יאָרן
דער קאָלאָמביע־דאָקטאָראַנט שמואל נײַדאָרף אינעם אַמאָליקן אַטלאַס־ביוראָ אין די 1980ער יאָרן

פֿון לייזער בורקאָ

Published April 05, 2015, issue of May 01, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

ניט נאָר זי דערציילט אַ סך אינטערעסאַנטע פּרטים וועגן איר אייגן לעבן און לשון (וואָס דער לייענער וועט אפֿשר דערקענען פֿון אירע זכרונות „דורכגעלעבט אַ וועלט‟), נאָר זי זינגט אויך, צום סוף, אַ סך לידער.

מע קען הערן אַן אינטערוויו, וואָס מאַקס ווײַנרײַך האָט געמאַכט (אויף דײַטש) מיט אַרטור ציווי, אַן אַלטער ייִד פֿון עלזאַס, וואָס איז געווען איינער פֿון די לעצטע גוטע קענער פֿונעם אונטערגעגאַנגענעם מערבֿ־ייִדיש:

//eydes.de/Usr4125C2AFFC/index/li/li-024.html

ציווי זינגט דאָרט אַ מערבֿ־ייִדיש ליד פֿון אַ פֿאָרשטעלונג, וואָס ער האָט אויפֿגעפֿירט אין 1897 בײַם ערשטן ציוניסטישן וועלטקאָנגרעס אין באַזל (אַ ביסל קען מען הערן אין די מינוטן 15 און 16).

אפֿשר איז אויך כּדאַי צו הערן אַן אינטערוויו מיט אַן אונגערישן ייִד פֿונעם שטעטל בערעטיאָוּיפֿאַלו — ער רעדט אויך מערבֿ־ייִדיש, אָבער ס׳איז גרינגער צו פֿאַרשטיין, אַ סך נעענטער צו אונדזער לשון:

//eydes.de/Usr4125C2AFFC/index/li/li-036.html

זײַן דיאַלעקט איז פֿול מיט מאָדנע וואָקאַלן — „פֿלאַאַש מיט באַאַנער‟ (פֿלייש מיט ביינער), און דערצו איז דער קלאַנג /u/ בײַ אים געוואָרן ניט /i/, ווי בײַ די פּוילישע ייִדן, נאָר /ü/. מסתּמא האָבן די פּוילישע ייִדן אויך גערעדט אַזוי מיט הונדערטער יאָרן צוריק.

דער לייענער וויל אפֿשר פֿרעגן: נו, און וואָס גייט עס מיר אָן? איך וויל ניט לייענען קיין לינגוויסטישע טראַנסקריפּציעס אָדער קוקן אויף מאַפּעס, כּדי צו זען ווי דער קלאַנג /u/ איז געוואָרן /i/ אאַז”וו — וואָס וועל איך האָבן פֿון דעם? איז דער ענטפֿער, אַז דער דאָזיקער פּראָיעקט צו סקאַנירן דעם אַטלאַס־אַרכיוו איז דער וויכטיקסטער שטאַפּל אויפֿן וועג צו פֿאַרעפֿנטלעכן און צו פּאָפּולאַריזירן די אינפֿאָרמאַציע אויף אַ ברייטן אופֿן.

עס וועט זײַן מעגלעך, למשל, צוצוגעבן דעם קלאַנג מיט דער טראַנסקריפּציע, קאָמענטאַרן, און מאַפּעס צו אַן דיגיטאַלישן ווערטערבוך. אַז מע וועט לייענען יענעם ראָמאַן פֿון פֿאַר דער מלחמה און געפֿינען אַ וואָרט, וואָס מע פֿאַרשטייט ניט — ניט קיין זעלטנקייט — וועט מען אַ זוך טאָן אויף „גוגל‟ און גלײַך געפֿינען די דעפֿיניציע, די פֿאַרשיידענע וואַריאַנטן, ווי אַזוי דאָס וואָרט ווערט געשריבן און אַרויסגערעדט אין די באַזונדערע דיאַלעקטן — מיטן קלאַנג פֿון די רעקאָרדירונגען; מע וועט זען אַ קליינע מאַפּע פֿונעם וואָרט, וווּ מע האָט עס געניצט און וווּ — אַן אַנדער וואָרט. בקיצור, דער אַטלאַס קען זײַן ניט בלויז אַ ספּעציאַליזירטער מכשיר פֿאַר לינגוויסטן, נאָר אויך אַן אוצר פֿון אינפֿאָרמאַציע צו העלפֿן יעדן איינעם בעסער צו פֿאַרשטיין וואָס ער הערט און וואָס ער לייענט — אַפֿילו פֿאַר סטודענטן אָנהייבער.