קונסט און קולטור

ייִדיש: פֿון עסטלאַנד קיין סטאַטען־אײַלענד

Yiddish: From Estonia to Staten Island

פֿון יואל מאַטוועיעוו

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

פֿון דער צווייטער זײַט, האָבן די מתפּללים זיך פֿאַרחידושט, ווען פֿישעל האָט דערקלערט, אַז די ייִדישע שפּראַך איז אַ בכּבֿודיקער און שטענדיקער אָביעקט פֿון שטודיעס אין די חשובֿסטע אוניווערסיטעטן אַרום דער וועלט, וואָס ציט כּסדר צו אַ סך פֿאַראינטערעסירטע סטודענטן. ווען באָראָדולין האָט זיך באַוויזן אין דער שיל, האָבן זיי טאַקע צום ערשטן מאָל דערזען מיט זייערע אייגענע אויגן, אַז ייִדיש איז נישט בלויז די שפּראַך פֿונעם פֿאַרצײַטישן אַמאָל און די „מאָדנע‟ אונגערישע חסידים מיט לאַנגע פּאות און שטרײַמלעך.

איינער אַ ייִדיש־רעדנדיקער מתפּלל איז אַנטציקט געוואָרן, ווען ער האָט דערהערט שבֿועות אַן אָנאָנס אין דער שיל, אַז אויפֿן צווייטן טאָג נאָכן יום־טובֿ וועט דאָרטן אויפֿטרעטן מיט אַ קאָנצערט אַ ייִד, וואָס וווינט אין עסטלאַנד, האָט זיך אויסגעלערנט צו רעדן פֿלוסיק ייִדיש און זינגט כּסדר אויף קאָנצערטן אין אייראָפּע. דער שטענדיקער אָנטיילנעמער פֿונעם מנין איז געווען צופֿרידן, אַז עמעצער זינגט נאָך אויף דער „שטאַרבנדיקער‟ שפּראַך.

אַזאַ אָפּרוף האָט מיך נישט פֿאַרחידושט. נישט צום ערשטן מאָל טרעף איך שוין ייִדן פֿון אַ גאַנץ יאָר, וואָס רעדן אויף ייִדיש, וווינען פֿאַקטיש אינעם האַרץ פֿונעם הײַנטצײַטיקן ייִדישלאַנד, באַטייליקן זיך אין ייִדיש־אונטערנעמונגען, און פֿאָרט גלייבן, אַז דאָס מאַמע־לשון פֿון זייער אַמעריקאַנער אָדער סאָוועטישער קינדהייט האַלט אין איין שטאַרבן.

פֿישעל איז אַ באַגאַבטער זינגער און אַ קענער פֿון ייִדישע לידער. איציק גאָטעסמאַן האָט שוין געשריבן וועגן אים אין אונדזער צײַטונג. הלוואַי זאָל הרבֿ קאָגאַן ממשיך זײַן די איניציאַטיוו. ווי געזאָגט, זענען די ליובאַוויטשער קהילות אַ פּאָטענציעל געראָטן אָרט, וווּ די פֿרומע און וועלטלעכע ייִדיש־קולטור קאָנען גיין האַנט בײַ האַנט. די דאָזיקע שמועסן האָבן מיר אָבער דערמאָנט וועגן דעם טיפֿן אײַנרײַס צווישן פֿאַרשיידענע שיכטן ייִדיש־רעדער.

אַ טייל נאַטירלעכע ייִדיש־רעדער פֿונעם געוועזענעם ראַטן־פֿאַרבאַנד ווייסן נישט אַפֿילו, אַז זייער שיל איז ווײַט נישט דאָס איינציקע אָרט, מילד געזאָגט, וווּ זיי קאָנען דערהערן אַ שמועס צי אַ ליד אויף זייער האַלב־פֿאַרגעסן מאַמע־לשון.

ס׳רובֿ הײַנטיקע ייִדיש־רעדער אין ניו־יאָרק, די חסידים פֿונעם אונגעריש־גאַליציאַנער שניט, ווייסן אויך נישט, אַז די ייִדישע וועלטלעכע קולטור אַנטוויקלט זיך ווײַטער אַפֿילו אין אַזעלכע לענדער, ווי עסטלאַנד און פּוילן, נישט געקוקט אויפֿן טראַגישן אומקום פֿון ס׳רובֿ דאָרטיקע ייִדן בעתן חורבן.

הלוואי זאָל די ייִדישע קולטור פּטור ווערן פֿונעם שיזאָפֿרענישן מצבֿ, ווען די רעכטע האַנט ווייסט נישט, וואָס ס׳טוט די לינקע. און ניו־יאָרק איז טאַקע אַ מסוגלדיק אָרט, וווּ די גרענעצן צווישן פֿאַרשיידענע סעקטאָרן פֿון דער ייִדיש־קולטור קאָנען, האָפֿנטלעך, צעשווענקט ווערן.