ייִדישע קולטור — אַן עפֿנטלעכער שמועס

Jewish Culture - An Open Discussion


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published June 03, 2015, issue of June 26, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אָבער דאָס איז ניט אַלץ. אין די לעצטע צענדליק יאָר זײַנען דערשינען װיכטיקע ייִדיש־פֿאָרשונגען אױך אױף אַנדערע אײראָפּעיִשע שפּראַכן, קודם־כּל, אױף דײַטש, פֿראַנצױזיש און פּױליש, װי אױך אױף שפּאַניש, רומעניש און רוסיש. מיט דער צײַט װעט זײער צאָל װערן אַלץ גרעסער, װײַל דײַטשלאַנד און פּױלן זײַנען שױן געװאָרן װיכטיקע צענטערס פֿון ייִדיש־פֿאָרשונג. און צום באַדױערן, איז כּמעט קײן איין װיכטיקע פֿאָרשונג נאָך ניט איבערגעזעצט געוואָרן אױף ענגליש, שױן אָפּגערעדט פֿון ייִדיש אָדער העברעיִש. קומט מען װידער צוריק צו דער פֿראַגע פֿונעם לײענערישן עולם: למי אני עמל, פֿאַר װעמען איז מײַן טירחה? — װי עס האָט געזאָגט דער גרױסער העברעיִשער דיכטער יהודה־לײב גאָרדאָן מיט אַן אַנדערטהאַלב יאָרהונדערט צוריק.

קײן פּשוטער ענטפֿער אױף דער דאָזיקער פֿראַגע איז אַװדאי ניטאָ. און דאָס ברענגט אונדז צו אַ ברײטערער פֿראַגע, װעגן דעם שײַכות צװישן ייִדיש־פֿאָרשונגען און דער ייִדישער קולטור. װאָס איז אַזױנס די ייִדישע קולטור הײַנט, און װי װײַט װערט זי באַװירקט דורך דער פֿאָרשערישער אַרבעט? װען ייִדיש איז געװען די בשותּפֿותדיקע שפּראַך פֿון שרײַבער, קריטיקער, פֿאָרשער, זשורנאַליסטן, אַקטיאָרן — דעמאָלט האָבן אָט די אַלע צװײַגן פֿון קולטור גערעדט אײנער מיטן אַנדערן אױף אײן שפּראַך. איצט, װען מען שרײַבט אַ רעצענזיע אױף אַן ענגליש בוך אױף ייִדיש, באַקומט מען אַ בקשה פֿון דעם פֿאַרלאַג אָדער דעם מחבר, איבערצוזעצן דעם טעקסט אױף ענגליש. ניט לאַנג צוריק פֿלעגט דער ענגלישער „פֿאָרװערטס‟ פֿון מאָל צו מאָל קומען צו הילף, אָבער איצט זײַנען זײ מסתּמא פֿאַרנומען מיט װיכטיקערע פּראָבלעמען אײדער פּאָפּולאַריזירן דעם „זשאַרגאָן‟.

הײַנט שאַפֿט מען ייִדישע ליטעראַטור אױף כּלערלײ שפּראַכן, אָבער די גורלות פֿון איבערזעצונגען זײַנען פֿאַרשידענע. למשל, גערי שטײנגאַרט איז זײער פּאָפּולער אין אַמעריקע, אָבער אין רוסלאַנד האַלט מען זײַנע ביכער פֿאַר ביליקן שונד; און אַזעלכע חשובֿע רוסיש־ייִדישע שרײַבער װי גריגאָרי קאַנאָװיטש אָדער אינאַ לעסאָװאַיאַ זײַנען לגמרי ניט באַקאַנט אױף ענגליש, הגם דער דײַטשישער, פֿראַנצױזישער, און פּױלישער לײענער ווייסט קאַנאָװיטשס װערק. דער סאַמע סקאַנדאַליעזער פֿאַל איז מסתּמא מאַשע ראָלניק. אירע ביכער װעגן װילנער געטאָ זײַנען איבערגעזעצט אױף אַכצן שפּראַכן, אָבער ניט אױף ענגליש! איז דאַכט זיך, אַז דער ענין פֿון איבערזעצונג וואָלט געדאַרפֿט הײַנט זײַן די צענטראַלע פּראָבלעם פֿון דער אַלװעלטעלכער קולטור פֿון ייִדן. פֿון דעם שטאַנדפּונקט איז ענגליש דװקא ניט קײן אינטערנאַציאָנאַלע שפּראַך, װײַל די אַמעריקאַנער פֿאַרלעגער האָבן אַ קנאַפּן אינטערעס צו אַנדערע שפּראַכן.