ייִדישע קולטור — אַן עפֿנטלעכער שמועס

Jewish Culture - An Open Discussion


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published June 03, 2015, issue of June 26, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

װען עס קומט צו דער ליטעראַטור אױף ייִדיש, איז דער ענין פֿון איבערזעצונג אפֿשר דער װיכטיקסטער. אַזױ װי מען לערנט ניט ייִדיש אין די שולן, באַקענען זיך די צוקונפֿטיקע פֿאָרשער מיט דער ייִדישער ליטעראַטור לכתּחילה אױף אַן אַנדער שפּראַך, כּסדר אױף זײער אײגענעם מאַמע־לשון. יעדער לשון האָט זײַן אײגענעם ייִדישן קאַנאָן אין דער איבערזעצונג. אין פּױליש, למשל, קאָן מען איבערלײענען אַלטער קאַציזנעס ראָמאַן „שטאַרקע און שװאַכע‟, בעת אױף ענגליש איז קאַציזנע באַקאַנט װי אַ פֿאָטאָגראַף און ניט װי אַ שרײַבער בכלל. זלמן שניאורס בוך „שקלאָװער ייִדן‟ איז ניט לאַנג צוריק דערשינען אין אַ פּרעכטיקער רוסישער איבערזעצונג, הגם אױף ענגליש װײסט מען אין גאַנצן ניט װעגן דעם דאָזיקן בוך. דער ענין פֿון קאַנאָן, אַן אױסגעקליבענעם קאָרפּוס פֿון ליטעראַרישע װערק, װאָס מען לײענט כּסדר אין שול, איז גאַנץ קאָמפּליצירט אױף ייִדיש. צומאָל כאַפּן זיך די אָנהײבנדיקע פֿאָרשער צו צו עפּעס אַ ליד אָדער אַ דערצײלונג, װאָס זײ באַטראַכטן אָן שום פֿאַרשטאַנד פֿון דעם ברײטערן „קאַנאָנישן‟ קאָנטעקסט, און קומען צו מאָדנע אױספֿירן.

די מאָדערנע ייִדישע קולטור איז אַנדערש פֿון „נאָרמאַלע‟ נאַציאָנאַלע קולטורן, װײַל זי האָט עקזיסטירט אין גאָר פֿאַרשידענע לענדער און קולטורן. אין דעם זין קאָן מען זאָגן, אַז ייִדיש איז פֿון סאַמע אָנהײב אָן געװען „פּאָסט–נאַציאָנאַל‟. פֿון דער אַנדערער זײַט, האָט די ייִדישע קולטור געדינט װי אַ װיכטיקער מיטל בײַם אַנטװיקלען דאָס מאָדערנע ייִדישע נאַציאָנאַלע באַװוּסטזײַן; און אין דעם זין איז זי טאַקע טיף־נאַציאָנאַל. און דװקא דער דאָזיקער ייִדישער נאַציאָנאַלער קאָמפּאָנענט מאַכט זי אינטערעסאַנט פֿאַר ניט־ייִדישע פֿאָרשער, בפֿרט אין פּױלן און דײַטשלאַנד, װוּ מען װיל אַרײַנברענגען דעם ייִדישן קאָמפּאָנענט אין דער קולטור־געשיכטע פֿון זײערע לענדער.

קײן קלאָרער און אײנדײַטיקער ענטפֿער אױף דער פֿראַגע וועגן דער ייִדישער נאַציאָנאַלער קולטור קאָן מסתּמא ניט זײַן. מען װעט אַלע מאָל זיך ראַנגלען צװישן „יאָ‟ און „נײן‟, צװישן פֿאַרשידענע דעות, פּונקט אַזױ װי עס האָבן זיך געראַנגלט דורות ייִדישע דענקער, פּאָליטיקער און ליטעראַטן זינט דער השׂכּלה–תּקופֿה. און אפֿשר איז אַזאַ מין חקירות טאַקע דער עצם פֿון דער ייִדישער קולטור? כּל־זמן מען האָט נאָך פֿאַרשידענע דעות, הײסט עס, אַז די ייִדישע קולטור לעבט און אַנטװיקלט זיך װײַטער, אױף ייִדיש, העברעיִש און אַנדערע שפּראַכן אױך.