ייִדיש־וועלט

אַן אינטערװיו מיטן יונגן מאַקס װײַנרײַך

An Interview with the Young Max Weinreich

פֿון איציק בלימאַן

מיט אַ שטיק צײַט צוריק האָב איך זיך באַקענט מיט מאַקס װײַנרײַך, אַ ביזגראַדויִר־סטודענט אין יעל־אוניװערסיטעט און, װי איר פֿאַרשטײט שוין, אַ יורש פֿון דער באַרימטער ייִדיש־דינאַסטיע. זײַן טאַטע, דן װײַנרײַך, איז דער זון פֿון אוריאל און בינה װײַנרײַך, װעמענס נאָמען װערט דערמאָנט אין דער דעדיקאַציע פֿון אוריאלס װערטערבוך. הײסט עס, דער יונגער מאַקס איז דעם פֿריִערדיקן מאַקס װײַנרײַכס אַן אוראײניקל, און אַן אור־אוראײניקל פֿונעם חשובֿן װילנער ד”ר צמח שאַבאַד. די טעג נעמט ער זיך צום ייִדיש־לימוד; אין משך פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָר האָט ער דורכגעאַרבעט זײַן זײדנס לערנבוך „קאָלעדזש־ייִדיש“, און די טעג לערנט ער זיך ייִדיש אױף דער ייִדיש־פֿאַרם אין גושן, ניו־יאָרק.

איך האָב זיך געבעטן בײַ מאַקסן, ער זאָל רעדן מיטן „פֿאָרװערטס“ װעגן זײַן הינטערגרונט און זײַן דערפֿאַרונג מיט דער ייִדישער שפּראַך ביז אַהער. גיב איך דאָ איבער זײַנע ענטפֿערס אױף די פֿראַגעס, װאָס איך האָב אים געשטעלט. די מערסטע ענטפֿערס, דאַרפֿט איר װיסן, האָט ער געגעבן אױף זײער אַ לײַטישן ייִדיש.

װי אַלט ביסטו? פֿון װאַנען קומסטו?

איך בין אײן און צװאַנציק יאָר אַלט. איך קום פֿון ניו־יאָרק, נישט װײַט פֿון קאָלאָמביע־אוניװערסיטעט. מײַן גאַנץ לעבן װױן איך אױף דער זעלביקער גאַס, װוּ דעם טאַטנס משפּחה האָט געװױנט, װען זײַן טאַטע האָט נאָך געלערנט אין קאָלאָמביע.

װאָס שטודירסטו אין יעל־אוניװערסיטעט?

איך שטודיר מאַטעמאַטיק, און איך האָב ליב ליטעראַטור אױך.

װאָס פֿאַר אַ ראָלע האָט געשפּילט די ייִדישע שפּראַך, און די ייִדישע קולטור בכלל, בײַ אײַך אין שטוב? װאָס איז די געשיכטע פֿון ייִדיש װי אַ גערעדטע שפּראַך אין אײַער משפּחה?

די געשיכטע פֿון ייִדיש אין דער משפּחה הײבט זיך אָן מיט מאַקס װײַנרײַך. זײַנע עלטערן האָבן גערעדט דײַטש אין דער הײם, און ער איז געקומען צו ייִדיש דורך דעם סאָציאַליזם, װען ער איז געװען נײַן אָדער צען יאָר אַלט. מײַן טאַטע האָט גערעדט ייִדיש אין דער הײם מיט זײַנע עלטערן. די מאַמע שטאַמט אָבער פֿון אַ קאַטױלישער משפּחה, און זי קען נישט קײן ייִדיש. דערפֿאַר האָב איך נישט גערעדט ייִדיש אין דער הײם. אַ מאָל שפּילט דער טאַטע אַ קאָמפּאַקטל אױף ייִדיש. און װען אַן אַרטיקל װעגן ייִדיש װערט געדרוקט אין דעם „טײַמז“, לײענען מיר עס אַלע, און אָפֿט מאָל האָט גאַבי [פּראָפֿ’ גבֿריאל װײַנרײַך, דעם זײדנס ייִנגערער ברודער] אינטערעסאַנטע אױסבעסערונגען אונדז איבערצוגעבן.

טאַטע־מאַמע זענען בײדע נישט רעליגיעז, אָבער מיר האָבן געפּראַװעט די יום־טובֿים פֿון בײדע רעליגיעס, קאַטױליציזם און ייִדישקײט. װי אַ קינד האָב איך געמײנט, אַז פּסח ציט זיך צו לאַנג, אָבער איך האָב הנאה געהאַט פֿונעם סדר. איך בין געװען אַ ביסל װי דער תּם פֿון דער הגדה: נישט קײן חכם, אָבער אױך נישט קײן רשע, װאָס װיל אַװעק פֿון טיש. װען דעם טאַטנס מאַמע, בינה װײַנרײַך, האָט נאָך געלעבט, האָבן מיר געפּראַװעט חנוכּה און ניטל גלײַך ערנסט. ביז אַ געװיסער מאָס האָבן מיר אױך געפּראַװעט אַנדערע ייִדישע יום־טובֿים: לכּבֿוד פּורים האָבן מיר געגראַגערט מיט די גראַגערס, געגעסן המן־טאַשן און דערצײלט מעשׂיות; אום סוכּות זענען מיר געגאַנגען צו פֿוס אין ייִדישן טעאָלאָגישער סעמינאַר נישט װײַט פֿון דער דירה, און אום ראָש־השנה האָבן מיר געגעסן חלה און עפּל מיט האָניק. די מאַמע איז שטענדיק ענטוזיאַסטיש װעגן די ייִדישע יום־טובֿים. זינט די באָבע איז געשטאָרבן איז פּסח געװאָרן דער צענטער פֿון אונדזער ייִדישקײט. מיר פּראַװען אַ סדר און זינגען אױף ייִדיש פֿונעם אַרבעטער־רינג־לידערבוך.