ייִדיש־וועלט

אַן אינטערװיו מיטן יונגן מאַקס װײַנרײַך

An Interview with the Young Max Weinreich

פֿון איציק בלימאַן

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

פֿאַר װאָס האָסטו באַשלאָסן זיך צו לערנען ייִדיש?

צוליב אַ סך סיבות. מיט אַ לאַנגער צײַט צוריק האָט מיך די באָבע געפֿרעגט, צי איך װאָלט געװאָלט קומען צו איר אײן מאָל אַ װאָך אױף פּריװאַטע ייִדיש־לעקציעס. איך האָב זיך דעמאָלט אָפּגעזאָגט, װײַל איך בין געװען אַ פּיצל קינד, װאָס האָט נישט געקענט באַנעמען סאַראַ װוּנדערלעכע מתּנה זי איז געװען גרײט מיר צו געבן. דאָס איז געװען נישט לאַנג פֿאַר איר פּטירה. דער שמועס איז מיר טיף אַרײַנגעדרונגען אין דעם אונטערבאַװוּסטזײַן. עטלעכע יאָר האָב איך אַפֿילו נישט געטראַכט פֿון ייִדיש: נישט אין מיטלשול, און נישט אין יעל־אוניװערסיטעט לערנט מען ניט די שפּראַך. אַ פּאָר מאָל האָב איך אױסגעזוכט װײַנרײַכס ביכער אין ביבליאָטעק, װײַל סע האָט זיך מיר געװאָלט לײענען די דעדיקאַציעס, סתּם אױס נײַגער.

פֿאַראַיאָרן האָב איך זיך צופֿעליק געטראָפֿן מיט אַן אײניקל פֿון אַן אַנדער גרױסן ייִדישיסט [רײנע שעכטער, אױך אַ ביזגראַדויִר־סטודענטקע אין יעל] אָבער זי האָט באמת געקענט רעדן ייִדיש װי אַ װאַסער! דעם אמת געזאָגט, האָב איך נישט געװוּסט, אַז עס זענען פֿאַראַן מענטשן פֿון מײַן עלטער, װאָס רעדן ייִדיש. איך האָב אין גאַנצן נישט געװוּסט, אַז סע זײַנען דאָ חסידישע קהילות, װוּ ייִדיש איז נאָך אַלץ די מוטערשפּראַך. פֿאַר מיר איז דאָס געװען ממש אַ קערפּונקט. איצט האָב איך געקענט פֿאַרשטײן דעם ענין „שטודירן ייִדיש“ נישט װי אַן אַלײניקער צוריקטראָט אין דער פֿאַרגאַנגענהײט, נאָר װי אַ געלעגנהײט זיך צו באַטײליקן אין אַ לעבעדיקער װעלט פֿון אַקאַדעמיקערס און ייִדן.

פֿאַר װאָס לערנסטו זיך ייִדיש דװקא אױף דער פֿאַרם, און נישט, למשל, אױף דער װײַנרײַך־פּראָגראַם בײַם ייִװאָ?

איך האָב אַפֿילו נישט געקלערט װעגן קײן אַקאַדעמישע פּראָגראַמען. איך האָב פּשוט ליב פֿאַרמערײַ. װען איך האָב געהערט פֿון דער ייִדיש־פֿאַרם, האָב איך נישט געקענט גלײבן, אַז איך קען אַרבעטן אױף דער ערד און רעדן ייִדיש אין דער זעלבער צײַט! איך האָב נישט געמאַכט קײן פֿאָרשונג װעגן אַנדערע פּראָגראַמען. איך װײס, אַז די װײַנרײַך־פּראָגראַם איז זײער גוט. איך האָף, אַז איך װעל זיך קענען װײַטער לערנען אױף אַנדערע פּראָגראַמען.

װאָס זענען דײַנע צילן?

אין אָנהײב האָב איך געװאָלט איבערלײענען „קאָלעדזש־ייִדיש“. איצט האָף איך, אַז מיט דער צײַט װעל איך זיך קענען אױסדריקן פֿרײַ אױף ייִדיש.

איך שטעל זיך פֿאָר אַז דו האָסט זיך לעצטנס באַקענט מיט פֿאַרברענטע ייִדישיסטן. װי רעאַגירט מען, װען מע דערהערט אַז דו ביסט אַ װײַנרײַך?

איך װאָלט געזאָגט, אַז אײן מאָל אַ יאָר טרעף איך אײנעם, װאָס דערקענט מײַן נאָמען. ס’איז תּמיד אַ טשיקאַװע פּאַסירונג. די שװעסטער דערצײלט אַזאַ אַנעקדאָט װעגן אַ לערער, װאָס האָט זי געלערנט בעת אַן אַקאַדעמישן זמן אין רוסלאַנד׃ װען ער האָט דערהערט װי זי הײסט, האָט ער געשװיגן. דערנאָך איז ער זײער פּאַמעלעך אַרומגעגאַנגען אַרום איר עטלעכע מינוט, אָנקוקנדיק די „װײַנרײַך“ פֿון אַלע זײַטן…

אײן מאָל בין איך געזעסן אין אַ שפּראַכקלאַס פֿאַר אָנהײבערס, װען דער לערער האָט געגעבן צו פֿאַרשטײן דעם זאָג „אַ שפּראַך איז אַ דיאַלעקט מיט אַן אַרמײ און פֿלאָט“. איך װײס, אַז מײַן עלטער־זײדע איז נישט באמת געװען דער ערשטער צו פֿאָרמולירן אָט די דעפֿיניציע פֿון אַ שפּראַך, אָבער עס האָט מיר זײער הנאה געטאָן צו הערן װי אַ לערער ציטירט אים.

אָבער די בעסטע רעאַקציע אױף מײַן באַשלוס זיך צו לערנען ייִדיש איז געקומען פֿון דער משפּחה גופֿא, פֿונעם עלטער־פֿעטער גאַבי װײַנרײַך. װען איך האָב אים געזאָגט, אַז איך לערן זיך ייִדיש, האָט זיך באַװיזן אױף זײַן פּנים זײער אַ גרױסער שמײכל. אין זײַן אינטערװיו מיטן ייִדישן ביכער־צענטער דערקלערט ער די װיכטיקע ראָלע פֿון ייִדיש אין זײַן לעבן.

װי אַלט ביסטו געװען, װען דו האָסט זיך דערװוּסט װעגן דײַן ייִדישיסטישן ייִחוס? איז ער אַ װיכטיקער טײל פֿון דײַן אידענטיטעט װי אַ ייִד?

איך האָב פֿון תּמיד אָן געװוּסט פֿון מײַן משפּחהס געשיכטע, אפֿשר װײַל איך האָב געפֿרעגט טאַטע־מאַמע װעגן מײַן נאָמען. אָבער איך מײן, אַז איך האָב נישט געקענט די אמתע געשיכטע, װײַל ס’איז דאָ אַ סך צו װיסן. איך געפֿין זיך אָפֿט אין דער אומבאַקװעמלעכער סיטואַציע, װען אַנדערע מענטשן אין דער ייִדיש־װעלט װײסן נאָך מערער װעגן מײַן „ייִדישיסטישן ייִחוס“ װי איך. למשל, הײַנטיקס יאָר האָב איך זיך אױסגעלערנט דאָס װאָרט „ייִדישיסט“. די עלטערן ניצן דעם טערמין „ייִדישער לינגװיסט“ צו באַשרײַבן אוריאלן און מאַקסן. אפֿשר האָבן בײדע װערטער דעם זעלבן באַטײַט, אפֿשר נישט.

סע װאָלט געװען אַ גוזמא צו זאָגן, אַז איך האָב באמת אַנטװיקלט אַן אידענטיטעט װי אַ ייִד אײדער איך האָב געמאַכט די ערשטע טריט אין ייִדיש. איך בין נישט קײן פֿרומער, און מײַנע השׂגות װעגן די מאָדערנע פּאָליטישע אַספּעקטן פֿון ייִדישקײט זענען גאָר באַגרענעצט. פֿונדעסטװעגן, איז מיר קלאָר, אַז ייִדיש איז אַ שפּראַך װאָס מע מוז פֿאַרטײדיקן מיט אַלע כּוחות. ייִדיש איז פֿאַר מיר אַ װעג צו ייִדישקײט, מיט װעלכן איך קען זיך פֿילן באַקװעם און שטאָלץ. ס’איז נישט אין גאַנצן צופֿעליק, אָבער אױך נישט בכּיװן, װאָס איך האָב זיך אָנגעשטױסן אין אָט דעם װעג.