אַנאַליז פֿון דער ייִדישיסטישער יוגנט אין אַמעריקע

A Study of Yiddishist Youth in the US

סענדי פֿאַקס (אין מיטן) מיט יעקבֿ־פּרץ־בלום (רעכטס), אַ שפּראַך־לערער אויף ייִדיש־פֿאַרם, און איינעם פֿון די מיט־גרינדער, נפֿתּלי איידלמאַן
סענדי פֿאַקס (אין מיטן) מיט יעקבֿ־פּרץ־בלום (רעכטס), אַ שפּראַך־לערער אויף ייִדיש־פֿאַרם, און איינעם פֿון די מיט־גרינדער, נפֿתּלי איידלמאַן

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published June 19, 2015, issue of July 10, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

איידלמאַן האָט דערבײַ פֿאָרגעלייגט אַ צווייטן ציל: די פֿאַרם זאָל אויך ווערן אַן אָרט, וווּ סטודענטן קענען קומען זיך אויסלערנען ייִדיש. „ווען אַ סטודענט פֿון פֿראַנצייזיש וויל פֿאַרבעסערן זײַנע שפּראַך־פֿעיִקייטן, פֿאָרט ער קיין פֿראַנקרײַך. מיר האָבן אָבער נישט קיין ׳ייִדישלאַנד׳, דאַרפֿן מיר שאַפֿן פֿאַר די סטודענטן אַזאַ אָרט, וווּ זיי קענען זיך אויסלעבן טאָג־טעגלעך אויף מאַמע־לשון,‟ האָט ער דערקלערט.

די עקספּערטין אין ייִדיש־קאָכערײַ, איוו יאָכנאָוויץ, האָט פֿאָרגעלייגט באַס און איידלמאַן איר משפּחהס פֿאַרם־שטח אין גאָשען, ניו־יאָרק, און אַזוי איז טאַקע געגרינדעט געוואָרן „ייִדיש־פֿאַרם‟.

איינער פֿון די הויפּטצילן פֿון „ייִדיש־פֿאַרם‟ — צו רעדן בלויז ייִדיש, פֿונעם ערשטן טאָג אָן — האָט נישט־וועלנדיק געשאַפֿן אַ שטיקל פּראָבלעם, האָט פֿאַקס דערקלערט. אין אַ סבֿיבֿה, וווּ די אָנהייבער פֿון אַ געוויסער שפּראַך ווערן געמוטיקט צו רעדן ייִדיש גלײַך פֿון אָנהייב, לערנען די סטודענטן זיך אָפּ נישט בלויז פֿון די לערער, אָבער אויך פֿון זייערע מיט־סטודענטן. ווי אַ פּועל־יוצא וועלן געוויסע גרײַזן ווערן אַ נאָרמאַלער טייל פֿונעם גערעדטן לשון. אַ טייל פֿון די לערער האָבן שוין אָנגעהויבן קלערן, אַז אפֿשר זאָלן די סטודענטן נישט אָנהייבן רעדן ייִדיש ביז מע האָט זיי „אַרײַנגעפּאַקט אין מוח די גאַנצע לערע פֿון אוריאל ווײַנרײַך‟, דער מחבר פֿון דער גראַמאַטיק, „קאָלעדזש־ייִדיש‟. ס׳רובֿ פֿון די ייִדיש־פֿאַרם פֿירער האַלטן אָבער, אַז דאָס רעדן ייִדיש טאָג־טעגלעך, אויף אַ נאַטירלעכן אופֿן, האָט פֿאָרט מער מעלות ווי חסרונות, און איז דערפֿאַר ווערט מע זאָל עס אָנהאַלטן.

עס קומען אויך פֿאָר אַנדערע וויכּוחים וועגן גערעדטן ייִדיש אויף ייִדיש־פֿאַרם, זאָגט פֿאַקס. ערשטנס, צי זאָל מען אַרײַנלאָזן ענגלישע ווערטער און השׂגות ווי „הויך פֿינעף‟ פֿאַר high five, אָדער „קיל‟ פֿאַר cool? וואָס זאָל זײַן דער צוגאַנג צו דיאַלעקטן? די לערנביכער אויף ייִדיש־פֿאַרם לערנען טאַקע כּלל־ייִדיש, אָבער די סטודענטן ווערן געמוטיקט צו רעדן וועלכן דיאַלעקט זיי ווילן, לויט זייער אייגענעם גענעאָלאָגישן אָפּשטאַם, אָדער סתּם ווײַל אַ געוויסער דיאַלעקט פֿילט זיך מער „אויטענטיש‟. אויב אַ סטודענט וויל, למשל, רעדן ווי די חסידים, וואָס באַזוכן אָפֿט ייִדיש־פֿאַרם, וועלן די גראַמאַטישע כּללים במילא שפּילן אַ סך אַ קלענערע ראָלע; פֿון דער אַנדערער זײַט, וועט יענער סטודענט זיך אַ סך גרינגער פֿאַרשטענדיקן מיט ייִדיש־רעדנדיקע חסידים, ווי אַ סטודענט פֿון בלויז כּלל־ייִדיש.

ס׳איז קלאָר, אַז איינע פֿון די הויפּט־סיבות פֿאַר וואָס „יוגנטרוף‟ און ייִדיש־פֿאַרם האָבן אַזאַ אַנדער מין צוגאַנג צום גערעדטן ייִדיש איז, ווײַל די מיטגלידער פֿון „יוגנטרוף‟ צווישן די 1960ער און 1990ער יאָרן האָבן געהאַט צו וועמען זיך צו ווענדן מיט זייערע שפּראַך־שאלות — צו ערשט, מאַקס און אוריאל ווײַנרײַך, און שפּעטער — מרדכי שעכטער. די באַטייליקטע אין ייִדיש־פֿאַרם האָבן אָבער ניט קיין מורה־דרך.

דאָס איז טאַקע דער גרעסטער אונטערשייד צווישן די צוויי אָרגאַניזאַציעס. „די אַמאָליקע יוגנטרופֿניקעס האָבן געהאַלטן, אַז מע מוז קעמפֿן פֿאַרן חשיבֿות פֿון ייִדיש,‟ האָט פֿאַקס געזאָגט. „די הײַנטיקע יונגע ייִדיש־רעדער דאַרפֿן עס, צו ערשט, גיין אויסזוכן.‟