די פֿרומע צענזור אין ספֿרים־הקדושים

Orthodoxy‘s Inconvenient Truths

פֿון עזרא גלינטער (Forward)

Published July 21, 2015, issue of August 07, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

דער מחבר פֿירט אָן מיט די ייִדישע שטודיעס אינעם סקראַנטאָן־אוניווערסיטעט, שטאַט פּענסילוועניע. נישט איין מאָל האָט ער שוין מיט זײַנע פֿאָרשונגען געגעבן די חרדישע סטערעאָטיפּן אַ שטאָך. אינעם יאָר 1999 איז אַרויס זײַן קריטישע ביאָגראַפֿיע פֿון הרבֿ יחיאל ווײַנבערג, וווּ עס ווערט דערציילט וועגן דעם נע־ונד פֿונעם דאָזיקן באַקאַנטן פּויליש־געבוירענעם שווייצאַרישן פּוסק צווישן דער חרדישער ישיבֿה־וועלט און דער מאָדערנער אָרטאָדאָקסיע, און וועגן פֿאַרשיידענע פֿאַקטן פֿון זײַן ביאָגראַגראַפֿיע, וואָס פֿאַר אַ טיפּישן פֿרומען לייענער קלינגען איבערראַשנדיק.

אינעם יאָר 2004 איז אַרויס שאַפּיראָס וויכטיק בוך „די גרענעצן פֿון דער אָרטאָדאָקסישער טעאָלאָגיע‟, וווּ ער ווײַזט מיט קאָנקרעטע בײַשפּילן, אַז ווײַט נישט אַלע עיקרי־האמונה פֿונעם רמב״ם זענען אָנגענומען געוואָרן ווי אַן אַקסיאָם צווישן די אַנדערע באַקאַנטע רבנים. אַדרבה, אַפֿילו אין די סאַמע טראַדיציאָנעלע פֿרומע קרײַזן האָבן אַלעמאָל מיטעקזיסטירט פֿאַרשיידענע אָפּטײַטשן פֿון עיקרדיקע טעאָלאָגישע ענינים.

שאַפּיראָס נײַ בוך ווײַזט אַ צאָל בײַשפּילן פֿון בכּיוונדיקער צענזור, וואָס טרעפֿט זיך אין די הײַנטיקע אויסגאַבעס פֿון די קלאַסישע רבנישע טעקסטן. הגם מע קאָן זאָגן, אַז די דאָזיקע איינצלנע פֿאַלן זענען בלויז אַ קליינער טייל פֿונעם ריזיקן רבנישן ליטעראַטור־קאָרפּוס, זענען זיי פֿאָרט אַ וויכטיקער באַווײַז פֿון דער הײַנטיקער אָרטאָדאָקסישער טענדענץ נישט בלויז אָפּצולייקענען די היסטאָרישע בײַטן אין דער ייִדישער טראַדיציע, נאָר ספּעציעל אויסצומעקן וועלכע־ניט־איז סימנים פֿון אַלטערנאַטיווע טראַדיציעס. דער מחבר ווײַזט אויך, אַז די רבנישע צענזור איז נישט בלויז אַ הײַנטצײַטיקער פֿענאָמען, און ברענגט גאַנץ אַלטע מוסטערן פֿון אַזאַ טעקסט־פּאָליטיק.

למשל, דער מחבר פֿונעם שולחן־ערוך, רבי יוסף קאַראָ, האָט אַליין אָנגעשריבן, אַז דאָס שלאָגן כּפּרות ערבֿ יום־כּיפּור איז אַ „נאַרישער מינהג‟. ווײַט נישט אַלע רבנים האָבן געגלייבט, אַז אַ געשאָכטענע הון איז מסוגל צו העלפֿן פּטור צו ווערן פֿון עבֿירות; אַ טייל אַנדערע רבנים האָבן בפֿירוש געטענהט, אַז דער דאָזיקער מינהג האָט אַ שײַכות צו עבֿודה־זרה. די אַנדערע האָבן עס אָבער יאָ געשטיצט. אַזוי צי אַזוי, האָט מען די קריטישע פֿראַזע אויסגעמעקט פֿון ס׳רובֿ אויסגאַבעס פֿונעם שולחן־ערוך, אָנהייבנדיק פֿונעם 18טן יאָהונדערט. שאַפּיראָ באַמערקט, אַז אויב אַפֿילו פֿון אַזאַ פֿונדאַמענטאַלן הלכה־טעקסט האָבן די פֿאַרלעגער אויסגעשניטן געוויסע ווערטער, ווער ווייסט, וואָס האָט געקאָנט געשען מיט אַנדערע באַקאַנטע ספֿרים?