אינעם לאַנד פֿון קאַרטעלן

In the Land of Cartels

מעטיו הײַנעמאַן, פֿילם־מאַכער פֿונעם דאָקומענטאַר „קאַרטעל-לאַנד‟
Getty Images
מעטיו הײַנעמאַן, פֿילם־מאַכער פֿונעם דאָקומענטאַר „קאַרטעל-לאַנד‟

פֿון לייזער בורקאָ

Published July 26, 2015, issue of August 21, 2015.

דעם 11טן יולי האָט זיך אַרויסגעגנבֿעט פֿון תּפֿיסה דער סאַמע מעכטיקסטער און געפֿערלעכסטער „נאַרקאָטראַפֿיקער‟ אויף דער וועלט, דער פֿירער פֿון דעם מעקסיקאַנער „סינאַלאָאַ‟־קאַרטעל, כאָאַקין אַרטשיוואַלדאָ גוזמאַן לאָעראַ. באַקאַנט ווי „על טשאַפּאָ‟ (דער נידעריקער), איז ער שוין איין מאָל פֿריִער אַנטלאָפֿן פֿון תּפֿיסה, אין 2001, און עס האָט געדויערט גאַנצע דרײַצן יאָר, ביז 2014, ביז די מעקסיקאַנער פּאָליציי האָט אײַנגעגעבן אים ווידער צו כאַפּן. איצט ווייסט איין גאָט, צי זיי וועלן עס באַווײַזן אַ דריט מאָל.

דאָס אַנטלויפֿן פֿון איינעם פֿון די גרעסטע פֿאַרברעכער אויף דער וועלט קען גוט סימבאָליזירן דעם שווערן מצבֿ פֿון דער ברייטער מלחמה קעגן די נאַרקאָטיק־קאַרטעלן, וואָס גייט אָן זינט 2006 מיט דער באַטייליקונג פֿונעם מעקסיקאַנער מיליטער. אין דער דאָזיקער מלחמה זײַנען דערווײַל אומגעקומען אַן ערך 120,000 מעקסיקאַנער, און נאָך אַ 27,000 זײַנען „פֿאַרשוווּנדן געוואָרן‟. דאָס איז מער ווי צוויי מאָל אַזוי פֿיל קרבנות ווי עס זײַנען געפֿאַלן אַמעריקאַנער סאָלדאַטן אין דער וויעטנאַם־מלחמה.

„על טשאַפּאָ‟ איז געזעסן אין אַ הויכזיכערהייט־תּפֿיסה, און ער איז אַרויס פֿון זײַן קעמערל דורך אַ טונעל אונטער דער ערד, וואָס האָט אים געפֿירט צו אַ צווייטן טונעל, כּמעט אַ מײַל לאַנג, און אַ ספּעציעלן מאָטאָציקל, וואָס האָט אים דערמעגלעכט גיך צו אַנטלויפֿן. דער סינאַלאָאַ־קאַרטעל פֿאַרמאָגט אין זײַן „פּערסאָנאַל‟ געניטע מינע־אינזשענירן, וואָס האָבן אַ סך דערפֿאַרונג אין אויסגראָבן אַזעלכע טונעלן. מע רעכנט, אַז די אַרבעט האָט געדויערט אַן ערך אַ יאָר און געקאָסט אפֿשר פֿופֿציק מיליאָן דאָלאַר. עס קען ניט געמאָלט זײַן, אַז זיי האָבן געבויט אַזאַ סטרוקטור אונטער דער ערד אָן דער שטילער הילף פֿון די אינעווייניקסטע מענטשן, תּפֿיסה־וועכטער און רעגירונגס־לײַט. דאָס „אונטערשמירן‟ אַליין האָט מסתּמא געקאָסט צענדליקער מיליאָנען דאָלאַרן.

ווער עס וויל קריגן עפּעס אַ באַגריף פֿון דעם, וואָס קומט פֿאָר איצט אין מעקסיקע, קען זען דעם אויסגעצייכנטן נײַעם פֿילם „קאַרטעל-לאַנד‟, אַ דאָקומענטאַר וועגן דעם קאַמף קעגן די קאַרטעלן אין דער פּראָווינץ מיטשואָקאַן. דאָרט פּראָדוצירט מען אַ סך גרינע לימענעס און אויך אַ סך „מעט‟, אַ נאַרקאָטיק, וואָס איז געוואָרן זייער פּאָפּולער, ווײַל ס׳איז אַ סך ביליקער ווי קאָקאַיִן און העראָיִן. דער יונגער פֿילם־מאַכער מעטיו הײַנעמאַן האָט גערעדט פּנים־אל־פּנים מיט די נאַרקאָטיק־פֿאַבריקאַנטן און פֿילמירט הונדערטער שעהען מיט מענטשן פֿון דער מעקסיקאַנער „זעלבשוץ‟־באַוועגונג, וואָס איז אויפֿגעקומען ספּאָנטאַן אין 2012־2013, נאָך דעם ווי דער באַפֿעלקערונג זענען נימאס געוואָרן די שטענדיקע הריגות, די קאָרופּציע און די געהיימע צוזאַמענאַרבעט פֿון דער רעגירונג מיט די קאַרטעלן. האָבן זיי געשאַפֿן אייגענע אומאָפֿיציעלע זעלבשוץ־מיליצן (autodefensas אויף שפּאַניש) און אַרויסגעטריבן די קאַרטעלן פֿון אַ נישקשהדיקער טעריטאָריע.