עקספּעדיציע באַזוכט אַמאָליק ייִדיש שטעטל, גלובאָק

Expedition Visits the Once Jewish Town of Glubok

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published July 29, 2015, issue of August 21, 2015.

דער אַרײַנגאַנג צום אַלטן בית־עולם אין גלובאָק
דער אַרײַנגאַנג צום אַלטן בית־עולם אין גלובאָק

יעדן זומער לאָזן זיך צענדליקער יונגע פֿאָרשער פֿון רוסלאַנד, אוקראַיִנע, װײַסרוסלאַנד און אַנדערע לענדער אַרײַן אין פֿעלד־עקספּעדיציעס אין די אַמאָליקע ייִדישע שטעטלעך פֿון מיזרח־אײראָפּע. די דאָזיקע רײַזעס זײַנען געשטיצט און אָרגאַניזירט דורך דעם מאָסקװער אַקאַדעמישן צענטער „ספֿר‟, װאָס קאָאָרדינירט, שױן מער װי צװאַנציק יאָר, ייִדישע שטודיעס אױף די שטחים פֿונעם אַמאָליקן סאָװעטן־פֿאַרבאַנד. די רעזולטאַטן פֿון יעדער עקספּעדיציע װערן שפּעטער פֿאַרעפֿנטלעכט װי אַ בוך. אױף דער װעבזײַט פֿון „ספֿר‟ קאָן מען געפֿינען פֿולע קאָפּיעס פֿון עטלעכע אַזעלכע אױסגאַבעס.

הײַיאָר האָב איך געהאַט אַ גוטן מזל אָנטײל צו נעמען אין דער פֿאָרשערישער עקספּעדיציע אין דעם װײַסרוסישן שטעטל גלובאָק (אױף װײַסרוסיש רופֿט מען עס הליבאָקיע, אױף פּױליש — גלענבאָקיע און אױף רוסיש — גלובאָקאָיע). דאָס איז אַן אַלטער ייִשובֿ, װאָס איז געגרינדעט געװאָרן בערך זעקס הונדערט יאָר צוריק אױף אַ װיכטיקן שליאַך פֿון רוסלאַנד קײן ליטע און פּױלן. לכתּחילה איז גלובאָק באַשטאַנען פֿון צװײ שטעטלעך, װאָס האָבן געהערט צו פֿאַרשידענע ליטװיש־פּױלישע מאַגנאַטן, די קאָרסאַקן און די ראַדזיװילן. הײַנט דערמאָנען אָן די דאָזיקע צײַטן צװײ גרױסע קלױסטערס, װאָס שטײען אײנער קעגן דעם אַנדערן אױף פֿאַרשידענע ברעגן פֿונעם טײַך.

ייִדן האָבן זיך באַזעצט אין גלובאָק מסתּמא שױן אינעם זיבעצענטן יאָרהונדערט, און די עלטסטע מצבֿות אױף דעם בית־עולם שטאַמען פֿון דעם מיט־זיבעצנטן יאָרהונדערט. נאָך דער רוסישער רעװאָלוציע איז גלובאָק אַרײַנגעפֿאַלן אין פּױלן װי אַ טײל פֿון דער װילנער געגנט. ערבֿ דעם חורבן איז דאָס געװען אַ היפּשע שטאָט, מיט אַ צענדליק טױזנט ייִדישע תּושבֿים, מער װי צען שילן און בתּי־מדרשים, װעלטלעכע און רעליגיעזע ייִדישע שולן פֿאַר קינדער און אַ סך קראָמען. בעתן חורבן האָבן די דײַטשן אַרײַנגעטריבן ייִדן פֿון גלובאָק און די אַרומיקע סבֿיבֿות אין אַ געטאָ, װאָס איז פֿאַרטיליקט געװאָרן אין 1943. הײַנט װױנען אין דער שטאָט קנאַפּע צען ייִדישע נפֿשות צװישן העכער װי צװאַנציק טױזנט תּושבֿים. אַזױ אַרום איז די געשיכטע פֿון גלובאָק און זײַנע ייִדן גאַנץ טיפּיש פֿאַר יענע מקומות.

אױף אַ הײַנטיקן באַזוכער מאַכט גלובאָק אַ גוטן רושם. די שטאָט איז זײער ציכטיק, די הײַזער זײַנען פֿריש רענאָװירט און געפֿאַרבט, די קראָמען זײַנען פֿול מיט כּלערלײ סחורה און די נאַטור איז פּרעכטיק. די שטאָט איז אַרומגערינגלט מיט װעלדער און אין דער מיט פֿון דער שטאָט געפֿינען זיך דרײַ אָזערעס. אָבער עד־היום געדענקט מען, אַז די גאַנצע געגנט איז געװען ממש באַגאָסן מיט בלוט בעת דער מלחמה. אין דעם באַראָקער װאַלד האָבן די דײַטשן צעשאָסן טױזנטער מענטשן: ייִדן, ציגײַנער, סאָװעטישע און איטאַליענישע געפֿאַנגענע. זײערע גופֿים האָט מען אַראָפּגעװאָרפֿן אין װאַסער, און אַפֿילו הײַנט האָבן די אָרטיקע תּושבֿים מורא זיך צו באָדן אין זײערע שײנע אָזערעס.