צי זענען משיחישע שטימונגען מסוכּן?

Is Messianism Necessarily Dangerous?

אַ משיחישע אויפֿשריפֿט אויף אַ מויער, וואָס צעטיילט די ייִדישע און פּאַלעסטינער ראַיאָנען פֿון חבֿרון
אַ משיחישע אויפֿשריפֿט אויף אַ מויער, וואָס צעטיילט די ייִדישע און פּאַלעסטינער ראַיאָנען פֿון חבֿרון

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 16, 2015, issue of September 04, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

די משיחישע דעפֿיניציעס פֿון ארץ־ישׂראל טראָגן אין געוויסע ספֿרים מיט אַ משיחישן טעם גאָר אַ מיסטישן כאַראַקטער. למשל, אינעם באַקאַנטן קבלה־ספֿר „גליא רזא‟ שטייט געשריבן, אַז אין דער משיחישער תּקופֿה וועט דאָס הייליקע לאַנד מיט זיך פֿאָרשטעלן אַן אינדזל 400 אויף 400 פּרסאות (בערך 1000 אויף 1000 מײַל), וואָס שווימט אין עפּעס אַ מיסטישן אָקעאַן. אין אַ צאָל באַקאַנטע אַפּאָקאַליפּטישע מדרשים ווערן געבראַכט ריזיקע אַסטראָנאָמישע ציפֿערן, לויט וועלכע ס׳באַקומט זיך, אַז דער צוקונפֿטיקער הימלישער ירושלים וועט זײַן גרעסער, ווי דער גאַנצער פּלאַנעט.

אויב אַזוי, פֿאַרוואָס זשע זאָרגן זיך געוויסע משיחיסטן פֿונעם „רמב״מישן‟ שניט וועגן דעם מעטשעט, וואָס שטייט אויפֿן אָרט פֿונעם אַמאָליקן בית־המיקדש. גיי ווייס, וווּ דער נײַער בית־המיקדש וועט שטיין, צי דאָס וועט זײַן בכלל אַ גשמיותדיקער אָביעקט, און צי די הײַנטיקע באַגריפֿן וועלן בכלל בלײַבן אַקטועל אין דער משיחישער תּורה.

דער ווילעדניקער רבי שרײַבט אין זײַן ספֿר „שארית־ישׂראל‟, אַז ווען ייִדן טײַטשן דבֿרי־תּורה אויף ייִדיש, ווערן אויפֿן הימל צונויפֿגעשטעלט די אבֿרים פֿון משיח־צדקנו. צוליב דעם, איז דער דאָזיקער ספֿר באַקאַנט ווי אַ מוסטער פֿון חסידישן „גײַסטיקן ייִדישיזם‟. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, וואַרפֿט זיך אָבער אין די אויגן אַן אַנדער מאָמענט: עס קומט אויס, אַז משיח געפֿינט זיך אויפֿן הימל און שיידט זיך שטאַרק אונטער פֿון אַ געוויינטלעכן בשׂר־ודם. דער דאָזיקער מאָטיוו איז גוט באַקאַנט; לויט אַ ריי מדרשים, איז משיח געבוירן געוואָרן, ווען דער בית־המיקדש איז צעשטערט געוואָרן; דער אייבערשטער האָט אים אָבער אַרויפֿגעבראַכט לעבעדיקערהייט אין גן־עדן, ווי אליהו־הנבֿיא — אַן אַנדער פּערסאָנאַזש, וועלכער ווערט באַטראַכט ווי אַן אומגעוויינטלעכע צווישן־באַשעפֿעניש, אַ מענטש אַ מלאך.

ייִדישע מטבעות פֿון שמעון בר־כּוכבאס תּקופֿה; אַ סך ייִדן האָבן געגלייבט, אַז בר־כּוכבא איז דער אמתער משיח.
ייִדישע מטבעות פֿון שמעון בר־כּוכבאס תּקופֿה; אַ סך ייִדן האָבן געגלייבט, אַז בר־כּוכבא איז דער אמתער משיח.

אַ סך הײַנטצײַטיקער ייִדן טײַטשן אָפּ ביאת־המשיח ווי אַ סימבאָל פֿונעם אַלגעמיינעם מענטשלעכן פּראָגרעס און זענען נישט צופֿרידן מיטן טראַדיציאָנעלן אימאַזש פֿון אַ בוכשטעבלעכן מלך. אין די קלאַסישע חסידישע ספֿרים טרעפֿט זיך אַן ענלעכער מאָטיוו. רבי נחמן בראַצלעווער האָט באַטאָנט, אַז משיח ווי אַ יחיד וועט ער דערוועקן דעם קאָלעקטיוון משיחישן גײַסט אין דער נשמה פֿון יעדן מענטש. דער ראָפּשיצער רבי, אַן אַנדער באַרימטער צדיק, דערקלערט אין זײַן קלאַסישן ספֿר „זרע־קודש‟, אַז משה רבינו אַליין וועט זיך אומקערן ווי אַ מין „קאָלעקטיווער משיח‟, דאָס פּינטעלע ייִד פֿונעם גאַנצן עם־ישׂראל. הגם ער רוקט אַוודאי נישט אָפּ דאָס טראַדיציאָנעלע געשטאַלט פֿונעם מלך־המשיח, שטעלט דער ראָפּשיצער רבי דעם אַקצענט אויף דעם משיחישן גײַסט אין יעדן ייִד.

אין דער ברייטער פּרעסע, ווערן די באַהאַנדלונגען וועגן די משיחישע שטימונגען בײַ ייִדן אַסאָציִיִרט, געוויינטלעך, מיט סתּירותדיקע ענינים: אָדער מיט די בלוטיקע אָפּטוען פֿון עקסטרעם־רעכטע; אָדער מיט דער ליובאַוויטשער כּמו־מיסיאָנערישער טעטיקייט; אָדער מיט די עכטע מיסיאָנערן, די קריסטלעכע, וועלכע רופֿן זיך אָן „משיחישע ייִדן‟. דאָס מיינט חלילה נישט, אַז דער משיחישער אָדער אַפּאָקאַליפּטישער געדאַנקען־גאַנג איז אַן אַלטפֿרענקישע „נאַרישקייט‟. אַדרבה, די הײַנטיקע געזעלשאַפֿט נייטיקט זיך אין אַ געזונטער דאָזע פֿון „ווילדע‟ משיחישע ווינטן. ס׳איז כּדאַי זיך בעסער צו באַקענען מיטן רײַכן אוצר פֿון דער ייִדישער משיחישער טראַדיציע, פֿול מיט אוניווערסאַלע, אַלמענטשלעכע און רעוואָלוציאָנערע אידעען.