אַ דערמאָנונג וועגן סטאַליניסטישע גזירות

A Reminder of Stalinist Repressions


פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published August 21, 2015, issue of September 18, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דעם דאָקטער, יוליוס קראָמבאַך, וואָס איז געבוירן געוואָרן אין יאָר 1900 אין בערלין, האָט מען טאַקע אַרעסטירט דעם 24סטן אויגוסט 1937. אין אַ וואָך אַרום, דעם 1טן סעפּטעמבער, איז געקומען דוד גאָסטינסקיס ריי צו ווערן פֿאַרשפּאַרט. הײַנט ווייס איך, אַז ער איז געבוירן געוואָרן אין 1905 אין לאָדז. פֿאַר דער אויסגעטראַכטער „פֿאַרבינדונג‟ האָט ער באַקומען צען יאָר לאַגערן. רעהאַביליטירט האָט מען אים אַזש אין צוואַנציק יאָר אַרום.

גאָסטינסקי און מײַן טאַטע האָבן פֿאַרענדיקט פֿאַרשיידענע אוניווערסיטעטן, אין פֿאַרשיידענע שטעט — מאָסקווע און זשיטאָמיר, אָבער קיין נײַ־זלאַטאָפּאָל זײַנען זיי געקומען אַרבעטן ווי לערער אין דעם זעלבן יאָר 1931. קיין נאָענטע פֿרײַנד זײַנען זיי, דאַכט זיך, ניט געווען, אָבער אין דעם טאָג פֿון גאָסטינסקיס אַרעסט זײַנען זיי צופֿעליק געווען צוזאַמען. דער טאַטע האָט זיך צו יענער צײַט אַרויפֿגעאַרבעט און איז געוואָרן דער שעף פֿון די לערן־אַנשטאָלטן אין נײַ־זלאַטאָפּאָל און די אַרומיקע דערפֿער. האָט זיך גאָסטינקי געפֿונען אין זײַן ביוראָ צוליב עפּעס אַן ענין און, ווי זיי ביידע, גאָסטינקי און דער טאַטע האָבן זיך דערמאָנט, האָט זיך אין דער טיר פּלוצעם באַוויזן אַ מיליציאָנער (פּאָליציאַנט) און זייער העפֿלעך געזאָגט, אויף ייִדיש פֿאַרשטייט זיך: „חבֿר גאָסטינסקי, מע רופֿט אײַך אַהער אויף אַ מינוט‟. און שוין.

אין אַ געוויסן זין, איז גאָסטינסקי געווען אַ בר־מזל. אַזוי האָט ער געזאָגט דעמאָלט, ווען ער איז געווען בײַ אונדז צו גאַסט אין זאַפּאָראָזשע, בערך אין 1970. ס’רובֿ לאַגערניקעס האָבן דאָך ביז דער באַפֿרײַונג ניט דערלעבט. מע האָט פּשוט פֿיזיש ניט אויסגעהאַלטן די אוממענטשלעכע באַדינגונגען פֿון אַרבעטן אין די שאַכטעס (מינעס). אָבער גאָסטינסקין, אַ געבילדעטן מענטשן, האָט מען אונטער דער ערד ניט געשיקט; אים האָט מען אַוועקגעזעצט צו פֿירן בוכהאַלטערישע און אַנדערע פּאַפּירן, און דאָס האָט אים געראַטעוועט.

אַ סבֿרא, אַז איך וועל זיך קיין מאָל ניט דערוויסן, וואָס איז געוואָרן מיטן ייִדיש־דײַטשישן דאָקטער יוליוס קראָמבאַך. עס שטייט געשריבן, אַז אים האָט מען אין פֿעברואַר 1938 פֿאַרמישפּט צום „אַרויסשיקן פֿון סאָוועטן־פֿאַרבאַנד‟, אַ פּנים — קיין דײַטשלאַנד. דאָס הייסט, אַז זײַן שאַנס צו בלײַבן לעבן איז געווען גאָר אַ נישטיקער.