רירנדיקע שילדערונג פֿון יהואש אין תּל־אָבֿיבֿ

Touching Portrayal of Yehoyesh in Tel Aviv

יהואש (געשפּילט פֿון מענדי כּהנא) אינעם פֿילם, „אויף וואָס פֿאַר אַ שפּראַך רעדט דער ים?‟
יהואש (געשפּילט פֿון מענדי כּהנא) אינעם פֿילם, „אויף וואָס פֿאַר אַ שפּראַך רעדט דער ים?‟

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published August 23, 2015, issue of September 18, 2015.

אין דער ערשטער סצענע פֿונעם קורצן פֿילם, „אויף וואָס פֿאַר אַ שפּראַך רעדט דער ים?‟, וואָס איז די וואָך אַרויסגעלאָזט געוואָרן אויף „יו־טוב‟, באַווײַזן זיך איבער אַ קאַראַוואַן פֿון קעמלען די ווערטער פֿון יהואשס באַרימטער איבערזעצונג פֿונעם תּנ״ך: „וואָרעם ה׳ דײַן גאָט ברענגט דיך אין אַ גוטן לאַנד… אַ לאַנד פֿון ווייץ און גערשט, און ווײַנשטאָקן, און פֿײַגן, און מילגרוימען…‟

דאָס פּאָעטישע, פֿאַרצײַטיקע לשון פֿון יהואשס ווערק איז גוט באַקאַנט די דורות ייִדן, וואָס האָבן בײַ זיך אין דער היים געהאַט זײַן איבערזעצונג אין צוויי בענד, און האָבן אַזוי אָפֿט אַרײַנגעקוקט אין איר, אַז מע האָט עס אָפֿט מאָל פּשוט אָנגערופֿן „דער יהואש‟.

דער פֿילם באַשרײַבט די איבערלעבונג פֿונעם שרײַבער (זײַן אמתער נאָמען — שלמה בלומגאַרטען) ווען ער האָט, נאָכן אָנשטעקן זיך מיט טובערקולאָז, זיך באַזעצט אין ארץ־ישׂראל אין 1914 צוליב דעם געזינטערן קלימאַט.

דאָס איז אָבער נישט קיין היסטאָרישער דאָקומענטאַר־פֿילם; ס׳איז אַ קינסטלערישע, און אַפֿילו איראָנישע אויסטײַטשונג פֿון יהואשס צוזאַמענשטויס מיט די שׂונאים פֿון דער ייִדישער שפּראַך, וואָס ער האָט דאָרט אַנטדעקט.

דעם סצענאַר פֿונעם פֿילם האָט אָנגעשריבן יעד בירן [יאַאַד ביראַן] און רעזשיסירט האָט עס ערן (עראַן) טאָרבינער. דער ייִדישער קולטור־טוער און זינגער, מענדי כּהנא, שפּילט די הויפּט־ראָלע. דער פֿילם איז סובסידירט געוואָרן פֿון דער „נאַציאָנאַלער אינסטאַנץ פֿאַר ייִדיש‟ און „בית שלום־עליכם‟.

דער סצענאַר־שרײַבער, יעד בירן (רעכטס), פֿירט אַ טור אויף דער טעמע, „ירושלים אין דער ייִדישער ליטעראַטור”, און דער רעזשיסאָר, ערן טאָרבינער
דער סצענאַר־שרײַבער, יעד בירן (רעכטס), פֿירט אַ טור אויף דער טעמע, „ירושלים אין דער ייִדישער ליטעראַטור”, און דער רעזשיסאָר, ערן טאָרבינער

דער פֿילם איז באַזירט אויף יהואשס רײַזע־בוך, „פֿון ניו־יאָרק ביז רחובֿות און צוריק‟, אָבער וועבט אויך אַרײַן מענטשן און סצענעס פֿון דער הײַנטיקער ישׂראלדיקער געזעלשאַפֿט, שאַפֿנדיק דערבײַ אַ סוררעאַליסטישן פּאַראַלעל, און דערבײַ אויך — קען מען זאָגן — אַ קאָמענטאַר אויף דעם הײַנטיקן ישׂראל. למשל, ווען מענדי שעפּשעט צום צוקוקער, אַז „ייִדיש איז דאָ טריף ווי חזיר; רעדן ייִדיש אויף דער גאַס פֿאַרמאָגט אַ געוואַלדיקן מוט,‟ ווייסן מיר, אַז ער ציטירט טאַקע יהואשס ווערטער, אָבער גלײַכצײַטיק דאַכט זיך אונדז, אַז דאָס רעדט מענדי אַליין; נישט דווקא, אַז ייִדיש איז הײַנט דיסקרימינירט אין ישׂראל אַזוי ווי אַמאָל, נאָר אַז אַפֿילו בלויז דאָס פּרוּוון אײַנגלידערן די ייִדישע שפּראַך אין דער ישׂראלדיקער אידענטיטעט איז עד־היום אַ קאָמפּליצירטע אַרבעט.

„אויף וואָס פֿאַר אַ שפּראַך רעדט דער ים?‟ איז דער צווייטער קורצער פֿילם פֿון אַ סעריע וועגן ייִדישע שרײַבער אין ישׂראל, וואָס יעד, ערן און מענדי האָבן פּראָדוצירט. דער ערשטער, „זײַ געזונט, ירושלים‟, גיט איבער די אײַנדרוקן פֿון דרײַ שרײַבער — דער טונקעלער, דוד נאָמבערג און שלום אַש — בײַם באַזוכן די הייליקע שטאָט אין די 1920ער יאָרן.

יעד, אַ ישׂראלדיקער פֿאָרשער פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, וועלכער גיט טורן וועגן דער באַשרײַבונג פֿון געוויסע געגנטן פֿון ירושלים און תּל־אָבֿיבֿ מצד אין דער ייִדישער פּראָזע און פּאָעזיע, האָט געזאָגט דעם „פֿאָרווערטס‟, אַז ער האָט שטאַרק הנאה געהאַט פֿון מאַכן די צוויי פֿילמען: „אַזוי קען איך צונויפֿמישן מײַנע צוויי ליבעס — ייִדיש און שרײַבן סצענאַרן, און ׳יו־טוב׳ גיט אונדז די געלעגנהייט צו שאַפֿן פֿילמען, וואָס קאָסטן ווייניק געלט, און וואָס אַלע מענטשן קענען זען.‟ די צוקוקער, וואָס קענען נישט קיין ייִדיש, קענען עס זען מיט ענגלישע אָדער העברעיִשע אונטערקעפּלעך.