פּובליציסטיק

פּראָגרעס?

Progress?

פֿון לייזער בורקאָ

ניט געקוקט אויף אַלע אונדזערע צרות, זעען מיר, אַז אַ סך אַספּעקטן פֿונעם מענטשלעכן לעבן פֿאַרבעסערן זיך. די טעכנאָלאָגיע, די מעדיצין, דאָס עסן, די באַדינגונגען פֿון לעבן — אַלץ ווערט בעסער אַזוי גיך, אַז מיר ריכטן זיך, אַז אַזוי וועט זײַן כּסדר. ווען די עקאָנאָמישע, טעכנאָלאָגישע, און סאָציאַלע אַנטוויקלונג גייט אָן פּאַמעלעכער אָדער שטעלט זיך אָפּ אויף אַ ווײַלע, ווערן מיר פֿרוסטרירט און אַנטוישט, אַזוי ווי די וועלט וואָלט אונדז געטאָן אַן עוולה.

ווען מע טראַכט זיך אַרײַן אין דעם, וואָס מיר פֿלעגן עסן און ווי מיר פֿלעגן זיך פֿאַרווײַלן מיט אַ פּאָר צענדליק יאָר צוריק, נעמט אָן אַ שרעק. דאָס עסן וואָלט מען הײַנט ניט גענומען אין מויל אַרײַן. די פֿילמען און טעלעוויזיע־פּראָגראַמען, וואָס האָבן דעמאָלט געמאַכט אַזאַ גרויסן רושם, זעען מיר איצט אײַן, אַז זיי זײַנען שלעכט געמאַכט, פּרימיטיוו, אַ טאַנדעטנע אַרבעט. ווי אַזוי האָבן מיר זיך געלאָזט אָפּנאַרן?

פּונקט ווי דער לעבנס־ניוואָ האָט זיך דערהויבן, האָבן זיך אויך דערהויבן אונדזערע סטאַנדאַרטן. דאָס, וואָס האָט פֿריִער געטויגט, טויג שוין נישט מער.

דערבײַ איז אָבער גוט צו געדענקען, אַז דער פּראָגרעס פֿונעם מענטשלעכן לעבן איז ניט קיין געזעץ פֿון דער נאַטור, נאָר אַ צופֿעליקע און מזלדיקע היסטאָרישע אַנטוויקלונג. הונדערטער און טויזנטער יאָרן האָבן מענטשן געלעבט אונטער אַזעלכע באַדינגונגען, אַז זייער מצבֿ איז געוואָרן ניט בעסער, נאָר ערגער. מע דאַרף בלויז טראַכטן וועגן די „טונקעלע יאָרהונדערטער‟ נאָכן אונטערגאַנג פֿון דער רוימישער אימפּעריע; וועגן דער „שוואַרצער פּעסט‟ אין 14טן יאָרהונדערט; אָדער וועגן דער לעצטער „אײַז־תּקופֿה‟, וואָס האָט געדויערט כּמעט הונדערט טויזנט יאָר, ביז מיט אַ צוועלף טויזנט יאָר צוריק. ווען די וועלט איז געווען באַדעקט מיט אײַז און בלאָטע, און מענטשן זײַנען געשטאָרבן ווי די פֿליגן, האָט מען ניט געקענט זײַן אַזוי אָפּטימיסטיש ווי הײַנט. פֿריִער האָט מען געגלייבט, אַז אַ מאָל איז געווען אַ „גאָלדענע תּקופֿה‟ און דערנאָך איז געקומען די ירידה. הײַנט גלייבט מען פֿאַרקערט, אָבער ס׳איז פֿאָרט אַן אײַנרעדעניש.

ס׳איז ניט כּדאַי זיך צו פֿרעגן: ווי לאַנג וועט אונדזער מזל נאָך אָנהאַלטן? ווי לאַנג, ביז עס וועט קומען אַ נײַע „אײַז־תּקופֿה‟, אָדער דער באַרימטער אַסטעראָיִד וועט זיך צונויפֿשטויסן מיט דער ערד? דערווײַל לאָמיר זײַן דאַנקבאַר, וואָס דער אַסטעראָיִד האָט אונדז אויסגעמיטן.

ס׳איז טשיקאַווע צו טראַכטן, ווי שווער עס איז זיך אָפּצוגעוווינען פֿונעם גלייבן אין פּראָגרעס. אין דעם פּרט איז עס ענלעך צום גלייבן אינעם גורל, אין „קאַרמאַ‟, אין דער אַסטראָלאָגיע, אין די געטלעכע כּוחות אאַז”וו. אַפֿילו ווען מען ווייסט מיטן ראַציאָנעלן שׂכל, אַז ס׳איז אַן אײַנרעדעניש, ווערט דער גלויבן כּלומרשט באַשטעטיקט פֿון דעם, וואָס מע זעט אַרום זיך. אפֿשר דאָך? אפֿשר איז עס פֿאָרט אמת?