ימים־נוראָים און מירטשאַ עליאַדע

High Holidays and Mircea Eliade

די ביאַליסטאָקער שיל אין מאַנהעטן איז באַצירט מיט די 12 מזלות פֿון דעם זאָדיאַק
די ביאַליסטאָקער שיל אין מאַנהעטן איז באַצירט מיט די 12 מזלות פֿון דעם זאָדיאַק

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published October 09, 2015, issue of October 30, 2015.

צומאָל ברענגען נאַיִווע פֿראַגעס דווקא צו אינטערעסאַנטע און חידושדיקע מחשבֿות. פֿאַרוואָס ווערט ראָש־השנה אָנגערופֿן בוכשטעבלעך „דער קאָפּ פֿונעם יאָר‟? אינעם גראַמאַטישן זין מיינט עס, פֿאַרשטייט זיך, אַז דאָס גאַנצע יאָר הייבט זיך אָן פֿונעם דאָזיקן יום־טובֿ. פֿונדעסטוועגן, אויב דאָס יאָר האָט אַ קאָפּ, וווּ זענען די פֿיס, הענט, אויגן אָדער אויערן פֿונעם יאָר? אָט אַזאַ טשיקאַווע קשיא האָב איך נישט לאַנג צוריק געהערט אין דער שיל, וווּ איך האָב געדאַוונט ימים־נוראָים.

אין דער אמתן, איז די דאָזיקע פֿראַגע נישט אַזוי נאַיִוו. די דרײַ ייִדישע יום־טובֿים, ווען אַלע ייִדן פֿלעגן זיך פֿאַרזאַמלען אינעם בית־המיקדש — פּסח, שבֿועות און סוכּות — הייסן אַ רגל — דער „פֿוס‟. דער בוכשטעבלעכער באַדײַט פֿונעם דאָזיקן וואָרט איז גאַנץ פֿאַרשטענדלעך; ייִדן פֿלעגן קומען צופֿוס אינעם הייליקן אָרט. אין די חסידישע ספֿרים ווערט אָבער דערקלערט, אַז די דאָזיקע דרײַ יום־טובֿים זענען גײַסטיק פֿאַרבונדן מיטן ענין פֿון פֿיס, וואָס מע זעט באַזונדערס בולט שׂימחת־תּורה בעת די הקפֿות.

לויט אַן אַנדער חסידישער אַסאָציאַציע, איז סוכּות דער „האַלדז‟ פֿונעם יאָר, וואָס פֿאַרבינדט דעם „קאָפּ‟, ראָש־השנה, מיט די אַנדערע אבֿרים פֿונעם גוף. אין קבלה־ספֿרים ווערן דערקלערט פֿאַרשיידענע ווערסיעס פֿון גאַנץ פּרטימדיקע אַסאַציאַציעס, לויט וועלכע יעדער טאָג פֿונעם יאָר און אַפֿילו יעדע שעה פֿונעם טאָג איז פֿאַרבונדן מיט אַ געוויסן טייל פֿונעם מענערלעכן אָדער ווײַבלעכן קערפּער. אינעם ייִדישן לוח זענען פֿאַראַן עטלעכע טעג, וואָס ווערן באַטראַכט אויף אַ געוויסן אופֿן ווי „ראָש־השנה‟. דער ערשטער חודש אינעם ייִדישן יאָר איז ניסן; הגם דאָס יאָר הייבט זיך אָן פֿון תּשרי, איז עס דער זיבעטער חודש. ניסן ווערט אַסאָציִיִרט מיטן שאַרבן פֿון אַ פֿרוי, און תּשרי — מיטן שאַרבן פֿון אַ מאַן.

די חדשים מרחשוון און כּיסלוו זענען פֿאַרבונדן מיט די אויערן פֿון אַ מאַן, און אייר מיט סיוון — מיט די אויערן פֿון אַ פֿרוי; טבֿת און שבֿט אַסאָציִיִרן זיך מיט די אויגן פֿון אַ מאַן, און אָדר — מיט זײַן נאָז. בײַ די פֿרויען איז דער חודש אלול פֿאַרבונדן מיט דער נאָז. יעדער ראָש־חודש ווערט באַטראַכט בוכשטעבלעך ווי דער „קאָפּ‟ פֿונעם מאָנאַטלעכן לבֿנה־ציקל, ווײַל די דאָזיקע טעג האָבן אַ געוויסן שײַכות צו פֿאַרשיידענע טיילן פֿונעם מענטשלעכן קאָפּ. די פּרטים פֿון די דאָזיקע פֿאַרבינדונגען ווערן דערקלערט אין אַ סך באַקאַנטע חסידישע ספֿרים — למשל, אינעם „דרך פּקודך‟ פֿונעם דינאָווער רבין.

די זיבן טעג פֿון יעדער וואָך ווערן אויך אַסאָציִיִרט מיט אויגן, אויערן און נאָזלעכער; שבת איז גײַסטיק פֿאַרבונדן מיטן מויל. די חז״ל זאָגן, אַז אינעם מענטשלעכן גוף זענען פֿאַראַן 248 אבֿרים און 365 אָדערן, וואָס שטימען מיט פֿאַרשיידענע תּורה־פֿאַרבאָטן, די נעגאַטיווע „מיצוות לא תעשׂה‟, און מיט דער צאָל פֿון די טעג אינעם זון־קאַלענדאַר. פֿאַרשיידענע מאָמענטן פֿון יעדן טאָג ווערן אויך אַסאָציִיִרט מיט געוויסע טיילן פֿונעם מענטשלעכן אָרגאַניזם.

נישט אומזיסט עסן מיר דעם קאָפּ פֿון אַ פֿיש אָדער לעמעלע בײַם ראָש־השנהדיקן טיש. אַחוץ דעם באַקאַנטן סימבאָלישן באַדײַט, ווערט דער יערלעכער צײַט־ציקל גופֿא באַטראַכט ווי אַ לעבעדיקער קאָסמישער אָרגאַניזם, וואָס פֿאַראייניקט אויף אַ געוויסן סימעטרישן אופֿן די מענערלעכע און ווײַבלעכע אַספּעקטן אינעם אוניווערס.

פֿאַר אַ סך מאָדערנע מענטשן קלינגען אַזעלכע טעאָריעס, מסתּמא, ווי אומראַציאָנעלע אויבערגלויבענישן. אין דער אמתן, אָבער, דערמעגלעכט אַזאַ צוגאַנג זיך צו באַציִען צום גלגל־החוזר פֿון דער צײַט מיט אַ געפֿיל פֿון קדושה און ראָמאַנטישקייט.