כּנען אױף דער סלאַװישער ערד

Canaan on Slavic Land

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published October 15, 2015, issue of October 30, 2015.

די שפּראַך פֿון “כּנען”, דער ייִדישער עדה, װאָס האָט געלעבט אין סלאַװישע לענדער אין מיטל-עלטער, פֿאַרנעמט אַ װיכטיק אָרט אין דער געשיכטע פֿון ייִדיש. לױט מאַקס װײַנרײַכס טעאָריע, האָבן די אַשכּנזים, װאָס זײַנען געקומען פֿון דײַטשלאַנד קײן מיזרח־אײראָפּע, אַסימילירט אָט די אַלט־געזעסענע סלאַװיש־רעדנדיקע ייִדישע באַפֿעלקערונג. זינט דעמאָלט אָן האָבן אַלע ייִדן אין מיזרח־אײראָפּע אָנגעהויבן רעדן ייִדיש, הגם זײער שפּראַך האָט אָפּגעהיט געװיסע לינגװיסטישע שפּורן פֿון דעם פֿאַרשװוּנדענעם לשון־כּנען.

די דאָזיקע טעאָריע באַזירט זיך אױף געװיסע װערטער און גראַמאַטישע קאָנסטרוקציעס, װאָס האָבן אַ בולטן סלאַװישן אָפּשטאַם. אָקײן געהעריקע װיסנשאַפֿטלעכע פֿאָרשונג פֿונעם דאָזיקן ענין איז אָבער עד־היום ניט געװען. איצט פֿאַרמאָגן מיר אַ װאָגיקע קאָלעקטיװע מאָנאָגראַפֿיע מיטן טיטל „כּנענישע גלאָסעס אין מיטל-עלטערלעכע העברעיִשע כּתבֿ־ידן אין שײַכות מיט טשעכישע לענדער‟, װאָס איז אַרױס הײַיאָר אין פּראָג אױף טשעכיש. דאָס איז אַן אַנאַליטישע שטודיע פֿון די כּנענישע „גלאָסעס‟, אײנצלנע סלאַװישע װערטער, פֿאַרשריבן מיט העברעיִשע אותיות. די דאָזיקע גלאָסעס זײַנען צעזײט און צעשפּרײט איבער לשון־קודשדיקע מקורים פֿונעם 12טן ביז 14טן יאָרהונדערט, װאָס געפֿינען זיך איצט אין פֿאַרשיידענע זאַמלונגען אין אײראָפּע, אַמעריקע און ישׂראל.

דער ערשטער טײל פֿונעם בוך באַהאַנדלט דעם היסטאָרישן, לינגװיסטישן און ליטעראַרישן קאָנטעקסט פֿונעם טשעכישן ייִדנטום און זײַן קולטור, און ספּעציעל זײַן שפּראַך. דער צװײטער טײל גיט זיך אָפּ מיט לינגוויסטישע אַספּעקטן: אױסלייג, פֿאָנעטיק, װאָקאַבולאַר, פּריװאַטע און געאָגראַפֿישע נעמען. דער דריטער טײל איז אַ גלאָסאַר פֿון כּנענישע גלאָסעס מיט פּרטימדיקע פּירושים און דיגיטאַלע פֿאָטאָגראַפֿישע רעפּראָדוקציעס פֿון געהעריקע פֿראַגמענטן אין כּתבֿ־ידן. צום סוף, װערן בײַגעלייגט דרײַ פֿאָרשערישע שטודיעס פֿונעם באַרימטן לינגװיסט ראָמאַן יאַקאָבסאָן װעגן דעם לשון־כּנען.

דער באַרימטער פּוסק און תּלמיד־חכם ר’ יצחק בן משה פֿון װין (1180—1250), באַקאַנט אונטערן נאָמען פֿון זײַן חיבור „אור זרוע‟, האָט געשריבן, אַז די ביימען־ייִדן פֿון זײַן צײַט האָבן גערעדט אױף „לשוננו לשון כּנען‟. אין זײַן ספֿר דערמאָנט ער אַ היפּשע צאָל װערטער אויפֿן דאָזיקן לשון. לרובֿ, באַצײכענען זײ פֿאַרשידענע זאַכן פֿונעם טאָג–טעגלעכן באַנוץ, למשל, „אשקרובדא‟ (סקאָװרעדע) אָדער „לופּטא‟ (לאָפּעטע). אַ סבֿרה, זײַנען די דאָזיקע װערטער אַרײַן אין ייִדיש פֿון לשון־כּנען שױן אַרום דעם 14טן יאָרהונדערט.