כּנען אױף דער סלאַװישער ערד

Canaan on Slavic Land

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published October 15, 2015, issue of October 30, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אָבער, װי עס באַמערקט ראָמאַן יאַקאָבסאָן אין זײַן שטודיע, „לשון־כּנען איז ניט קײן באַזונדערע שפּראַך װי ייִדיש. דאָס איז אַ באַזונדערער דיאַלעקט פֿון דער טשעכישער שפּראַך, װאָס שיידט זיך אונטער צוליב רעליגיעזע און סאָציאַלע אײגנשאַפֿטן.‟ לשון־כּנען איז װײניקער דיפֿערענצירט און מער אַרכאַיִש, אײדער די טשעכישע שפּראַך פֿון יענער צײַט. זײַן ייִדיש מהות שפּיגלט זיך אָפּ אינעם ספּעציעלן באַטײַט פֿון געװיסע סלאַװישע װערטער. למשל, דאָס װאָרט „שקאָלניק‟, מײנט ניט קײן באַדינער אין אַ לערנשול װי בײַ די קריסטן, נאָר אַ שמשׂ אין אַ שיל („שקאָלע‟). אַנשטאָט לאַטײַנישע װערטער און אױסדרוקן, װאָס זײַנען אַרײַן אינעם קריסטלעכן טשעכיש, האָבן זיך די ייִדן באַנוצט מיטן לשון־קודשדיקן קאָמפּאָנענט.

מיר פֿאַרמאָגן ניט קײן פֿולע טעקסטן אױף דעם „לשון־כּנען‟, װײַל דאָס איז געװען בלױז אַ גערעדטע און ניט קײן ליטעראַרישע שפּראַך. די מחברים פֿון הלכישע חיבורים אין בײמען, מערן, עסטרײַך און דרום־דײַטשלאַנד האָבן גענוצט אײנצלנע סלאַװישע װערטער, כּדי צו פֿאַרפּינקטלעכן דעם פּראַקטישן באַטײַט פֿון זײערע פּירושים און פּסקים. צומאָל האָבן זײ פֿאַרטײַטשט די דאָזיקע װערטער אױף לשון־קודש, און צומאָל ניט, װאָס מײנט, אַז דאָס לשון איז געװען ברײט באַקאַנט. יאַקאָבסאָן באַמערקט, אַז דער רבי פֿון „אור־זרוע‟, דער פּראָגער תּלמיד־חכם ר’ אַבֿרהם בן עזריאל, האָט זיך באַנוצט מיט בײַשפּילן פֿון דער טשעכישער שפּראַך, כּדי צו דערקלערן זײַנע לײענער די גראַמאַטישע קאַטעגאָריעס פֿון דעם מין און טראַנזיטיװע װערבן. דאָס הײסט, אַז זײַנע לײענער זײַנען געװען גוט באַהאַװנט אין דער שפּראַך פֿון „כּנען‟.

דאָס לשון־כּנען האָט אױך געדינט װי די שפּראַך פֿון בילדונג אין חדרים און ישיבֿות פֿון פּראָג און דער אַרומיקער סבֿיבֿה. היות װי פּראָג האָט געהאַט אַ הױכן פּרעסטיזש אין דער ייִדישער װעלט פֿון מיטל־עלטער, זײַנען אײנצלנע װערטער פֿון לשון־כּנען באַקאַנט געװאָרן אַזױ װײַט װי צפֿון־פֿראַנקרײַך און מערבֿ־דײַטשלאַנד. ייִדן האָבן זיך דעמאָלט געפֿילט אין דער הײם אין די טשעכישע לענדער און אַפֿילו געהאָלפֿן זײערע שכנים אין זײער קאַמף קעגן דער דײַטשישער אַגרעסיע. יאַקאָבסאָן ספּעציעל באַטאָנט דעם דאָזיקן היסטאָרישן אַספּעקט, װײַל ער האָט געשריבן זײַן רעפֿעראַט בעת דער צװײטער װעלט־מלחמה, װען טשעכאָסלאָװאַקײַ איז געװאָרן דער ערשטער קרבן פֿון היטלערס אַגרעסיע.

דװקא די גערמאַניזאַציע פֿון דער צענטראַלער אײראָפּע האָט גורם געװען דעם נצחון פֿון ייִדיש איבערן לשון־כּנען. אַ סך ייִדן זײַנען אָנגעקומען אַהין מיט די דײַטשן אינעם 14טן יאָרהונדערט, און ייִדיש האָט אַרױסגעשטופּט לשון־כּנען פֿונעם טאָג־טעגלעכן באַנוץ. אַן ענלעכער פּראָצעס איז פֿאָרגעקומען אױך אין מערבֿ־אײראָפּע, װוּ דאָס פֿראַנצױזיש־ייִדישע לשון „לעז‟, די שפּראַך פֿון רש״י און זײַן סבֿיבֿה, איז אױך פֿאַרביטן געװאָרן אויף ייִדיש. אָבער סײַ לשון־כּנען, סײַ „לעז‟ האָבן איבערגעלאָזט אַ היפּשע צאָל שפּורן אין ייִדיש.