קהילה

שאָטנס און ליכט פֿון הײַנטיקן קעשענעוו

The Highs and Lows of Kishinev Today

פֿון סערגאָ בענגעלסדאָרף

אַזוי איז שוין געשען, אַז אין סעפּטעמבער איז מיר אויסגעקומען צו זײַן אַ היפּש ביסל צײַט אין קעשענעוו, וואָס איז געבליבן פֿאַר מיר אַ היימישע שטאָט, וווּ כ׳האָב פֿאַרבראַכט 58 יאָר, ס׳רובֿ פֿון מײַן לעבן. דאָ, אין קעשענעוו, האָב איך אַקטיוו זיך באַטייליקט די לעצטע 25 יאָר אין דער ייִדישער טעטיקייט, וואָס האָט מיך געמאַכט באמת גליקלעך.

שוין צוויי יאָר, אַז איך וווין אין ישׂראל, צוזאַמען מיט מײַן פֿרוי, קינדער און אייניקלעך; אָבער פֿאָרט רײַס איך נישט איבער די שאַפֿערישע און פֿרײַנדלעכע פֿעדעם מיט דער הויפּטשטאָט פֿון מאָלדאָווע. שוין דאָס צווייטע מאָל קום איך אויף אַ באַזוך, כּדי אונטערצוהאַלטן די טראַדיציע, אײַנגעפֿירט פֿונעם שרײַבער יחיאל שרײַבמאַן, דורכצופֿירן אינעם דאָרטיקן ייִדיש־צענטער די טרויער־אַקאַדעמיע אין אָנדענק פֿון די אומגעבראַכטע ייִדישע טוער און שרײַבער דעם 12 אויגוסט 1952. איך האַלט עס פֿאַר מײַן פּערזענלעכן חובֿ צוליב דעם, וואָס מײַן מאַמע, די ייִדישע דיכטערין ליובע וואַסערמאַן, האָט אַ סך געליטן אין יענער צײַט, צעטיילנדיק דעם ביטערן גורל מיט אַנדערע אירע פּען־ברידער אין סטאַלינס „גולאַג‟.

הײַיאָר האָב איך זיך באַטייליקט אינעם רעקוויעם־קאָנצערט, דורכגעפֿירט אינעם קעשענעווער ייִדישן קהילה־צענטער, אין איינעם מיט מײַנע פֿרײַנד און קאָלעגן, וווּנדערלעכע מוזיקער און זינגער. לויט דער אײַנגעפֿירטער טראַדיציע האָב איך געלייענט מײַן מאַמעס לידער און אָנגעצונדן אַ ליכט אין איר אָנדענק. אויפֿן אַנדערן טאָג בין איך שוין געווען בײַ איר קבֿר אויפֿן סקוליאַנער ייִדישן בית־עולם. דאָרט האָט אויך געפֿונען זײַן אייביקע רו דער שרײַבער יחיאל שרײַבמאַן.

וואָס קאָן מען זאָגן? אַוודאי, זײַנען נאָך געבליבן אין קעשענעוו אַלטע לײַט, וואָס רעדן ייִדיש; עס וווינט דאָרט אויך מײַן גוטער חבֿר און ייִדישער זינגער סלאַוואַ פֿאַרבער; אָבער יענער זאַפֿטיקער בעסאַראַבער מאַמע־לשון, וואָס פֿלעגט זיך הערן בעת די ליטעראַרישע אָוונטן מיט יחיאל שרײַבמאַנען, איז צום גרויסן באַדויערן פֿאַרשוווּנדן געוואָרן. די טרויעריקע געפֿילן כאַפּן מיך אַרום יעדעס מאָל, ווען כ׳גיי איבער די רוישיקע גאַסן פֿון דער שטאָט.

אָבער נישט נאָר צוליב ייִדיש. אויף די גאַסן אַליין איז אַ רחמנות צו קוקן און שרעקלעך צו גיין. כ׳דערצייל מײַנע בני־עיר דאָ אין ישׂראל, אַז אין קעשענעוו גלוסט זיך צו גיין מיט אַ פֿאַרריסענעם קאָפּ; דעמאָלט קען מען כאָטש זען ווי שיין איז דער הימל און די קרוינען פֿון ביימער, וואָס פֿאַרדעקן דיך מיט קילע שאָטנס, וואָס פֿעלן אַזוי אויס אין ישׂראל. איין קלייניקייט, אַבי נישט צעברעכן זיך דעם קאָפּ, ווײַל די טראָטואַרן זײַנען, נעבעך, צעקלאַפּט און צעשלאָגן! כ׳בין שוין אַרומגעפֿאָרן איבער דער וועלט, נאָר אין קיין איין שטאָט האָב איך נישט געזען, אַז די אויטאָס זאָלן אַזוי פֿלינק און פֿרײַ פֿאָרן דאָרט, וווּ מענטשן גייען צו פֿוס.

אין דער זעלבער צײַט, בײַ דער אַלגעמיינער אָרעמשאַפֿט, בעטלערס אויף שריט און טריט, ווילדע פּרײַזן אויף בענזין — האַלט די צאָל פּריוואַטע אויטאָס אין איין שטיגן; דעריבער האָב איך אַזעלכע פֿאַרשטאָפּטע וועגן ווי אין מאָלדאָווע נישט געזען אַפֿילו אין ישׂראל.