אַלמי: דער ייִדישער באַזינגער פֿון כינעזער

Almi: Yiddish Admirer of Chinese Culture

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published October 29, 2015, issue of November 13, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

אַלמי איז נישט געווען דער איינציקער ייִדישער פּאָעט, וואָס האָט אַרויסגעוויזן אַן אַקטיוון אינטערעס צו כינעזישע טעמעס. ראובֿן אײַזלאַנד האָט אין די 1920ער יאָרן פֿאַרעפֿנטלעכט אַ גאַנצע ריי פּאָעטישע איבערזעצונגען פֿון כינעזיש אינעם ניו־יאָרקער זשורנאַלן „שריפֿטן‟, פֿאַרבונדן מיט דער מאָדערניסטישער פּאָעטישער גרופּע „די יונגע‟. פּראָזאַיִשע איבערזעצונגען פֿון כינעזישע לעגענדעס אויף ייִדיש זענען דערשינען נאָך אינעם 18טן יאָרהונדערט.

צום באַדויערן, האָט אַלמיס וואַנדער־גײַסט נישט דערלאָזט אים צו שטודירן די רוחניותדיקע וועלטן און יענוועלטיקע געשפּטענסטער בלויז פֿון דער ווײַטנס. אינעם יאָר 1968 האָט ער זיך גענומען דאָס לעבן אין ניו־יאָרק.

אינעם יאָר 1930, האָט דער טראַגיש אומגעקומענער טרוימער פֿאָרויסגעזאָגט, אַז ייִדיש וועט זיך פֿאַרוואַנדלען פֿון אַ מיזרח־אייראָפּעיִשער אין אַן אַלוועלטלעכער שפּראַך, און וועט זיך פֿאַרשפּרייטן אין אַפֿריקע און אַזיע.

אַזוי איז טאַקע געשען, אָבער נישט ווי אַ פֿריילעכער מאַרש פֿון אונדזער שפּראַך איבער דער וועלט, נאָר מחמת די בלוטיקע געשעענישן פֿון דער צווייטער וועלט־מלחמה. אין מײַ 1941 האָבן די פּליטים אין שאַנכײַ געעפֿנט די ייִדישע וואָך־צײַטונג „אונדזער לעבן‟. בעתן חורבן, האָט מען אין שאַנכײַ געשפּילט פּיעסעס און געפֿירט ראַדיאָ־פּראָגראַמען אויף ייִדיש. במשך פֿון אַ קורצער צײַט איז כינע טאַקע געוואָרן אַ גרויסער צענטער פֿון אַ לעבעדיקער און בליִענדיקער ייִדישער קולטור, אין פֿאַרגלײַך מיט דער חרובֿ־געוואָרענער מיזרח־אייראָפּע.

אינעם ליד „כינעזער‟, פֿאַרעפֿנטלעכט אין 1954, אין דער זאַמלונג „לעצטע געזאַנגען‟, שילדערט אַלמי זײַנע כינעזישע שכנים פֿונעם ניו־יאָרקער טשײַנאַטאַון:

זיי שלײַכן זיך
מיט דראָבנע טריט
אויף פֿרעמדן שליאַך —
טריט־טראָט — איינזילביק
ווי די שפּראַך
פֿון כינע־לאַנד —
און ווי זיי וואָלטן זיך געהיט
נישט אויפֿצוטרייסלען דאָס געמיט
פֿון ווײַסע, שטאָלצע האַרן
אויף פֿרעמדע טראָטואַרן.

טריט־טראָט, טריט־טראָט
בײַטאָג, בײַנאַכט
דורך פֿרעמדער שטאָט —
די קעפּ — צו דר׳ערד,
צו שטיין, צו שיך,
פֿאַרטיפֿט אין וואָס — אין וועלט? אין זיך?
נאָר די מאַנדל־אויגן, שטאַר —
מיט צען טויזנט יאָרן צער
פֿון הונדערטער מיליאָנען —
דערציילן וואָס און מאָנען.