ס׳איז אַלע מאָל אַ קאָפּדרייעניש מיט די דאַטעס פֿון געשעענישן אין ביז־קאָמוניסטישן רוסלאַנד. דאָס לאַנד האָט גענוצט דעם אַזוי גערופֿענעם „יוליאַנעם‟ קאַלענדאַר — אים ניצן נאָך אַלץ די פּראַוואָסלאַוונע קריסטן. דער דאָזיקער קאַלענדאַר „שטייט אָפּ‟ אויף 13 טעג פֿון דעם גרעגאָריאַנער קאַלענדאַר פֿון דער מערבֿדיקער, קאַטוילישער און פּראָטעסטאַנטישער וועלט — דעם זעלבן, וועלכן מיר ניצן איצט.
ווי אַ פּועל־יוצא, האָבן מיר אַ פּלאָנטער: די אָקטאָבער־רעוואָלוציע, ווען די באָלשעוויקעס זײַנען געקומען צו דער מאַכט, איז „אין דער אמתן‟ (דאָס הייסט, לויטן מערבֿדיקן קאַלענדאַר) געשען אין נאָוועמבער. און די פֿריִערדיקע רעוואָלוציע, אויך אין 1917, וועלכע האָט פֿאַרוואַנדלט די רוסלענדישע מאָנאַרכיע אין אַ רעפּובליק, איז געווען אין מאַרץ, כאָטש מע רופֿט זי אָפֿט מאָל די „פֿעברואַר־רעוואָלוציע‟. ווײַטער וועט די רייד גיין וועגן דעם „מאַניפֿעסט פֿון דעם 17סטן אָקטאָבער 1905‟, אָבער, לויט דעם הײַנטיקן קאַלענדאַר, איז עס דאַטירט דעם 30סטן אָקטאָבער.
דער אָקטאָבער־מאַניפֿעסט איז אונטערגעשריבן געוואָרן דורכן צאַר ניקאָלײַ דעם צווייטן, אָדער ניקאָלײַ דעם לעצטן, ווי מע וועט אים דערנאָך רופֿן. דער טעקסט פֿון דעם דאָזיקן דאָקומענט איז געווען אַ קורצער, אָבער זייער אַ וואָגיקער. דערמיט איז פֿאַקטיש געביטן געוואָרן די סיסטעם אין לאַנד — פֿון אַן אַבסאָלוטער מאָנאַרכיע צו אַ קאָנסטיטוציאָנעלער מאָנאַרכיע. רוסלאַנד האָט געקענט זיך פֿאַרגינען אויסצוּוויילן אַ פּאַרלאַמענט, וואָס האָט געהייסן „דומע‟ — אַזוי ווי מע רופֿט עס אויך אין הײַנטיקן רוסלאַנד.
דעם אָקטאָבער־מאַניפֿעסט האָט דער צאַר געמוזט אַרויסלאָזן, ווײַל דאָס לאַנד איז געווען אַרומגעכאַפּט מיט מרידות, וועלכע זײַנען באַקאַנט געוואָרן ווי די ערשטע רוסישע רעוואָלוציע. דאָס פֿאָלק איז געווען ניט צופֿרידן, קודם־כּל, מיטן עקאָנאָמישן מצבֿ. דערצו האָט רוסלאַנד פֿאַרשפּילט די מלחמה מיט יאַפּאַן, און די דאָזיקע מפּלה האָט די שטימונג אין דער געזעלשאַפֿט ניט געמאַכט פֿריילעכער. איז מען געקומען צו אַזאַ אײַנפֿאַל — צו געבן דעם המון אַ ביסל דעמאָקראַטיע, ווי אַ צוקערקע.
דער ענטפֿער פֿונעם המון האָט גאַנץ אָפֿט געהאַט די פֿאָרעם פֿון אַ פּאָגראָם. היסטאָריקערס ברענגען אַזאַ חשבון: 690 פּאָגראָמען אין אָקטאָבער 1905; אין אייניקע ערטער איז עס געווען ניט איין מאָל. די צאָל דערהרגעטע ייִדן איז ניט ווייניקער פֿון 800, און אפֿשר — ווי עס טענהן אַנדערע קוואַלן — עטלעכע טויזנט נפֿשות. אין אָדעס אַליין זײַנען אומגעקומען מער פֿון 400 ייִדן. אַזאַ כוואַליע פֿון געוואַלד קעגן ייִדן האָט מען אַפֿילו אין רוסלאַנד נאָך ניט געזען.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.