דער אָקטאָבער־מאַניפֿעסט פֿון 1905

The October Manifesto of 1905


פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published November 03, 2015, issue of November 27, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

באַזונדערס טרויעריק איז די סטאַטיסטיק פֿון די אומגעקומענע אין די ערטער, וווּ די ייִדן האָבן געוויזן אַ ווידערשטאַנד. דעמאָלט פֿלעגט מען קעגן זיי שיקן מיליטער און פּאָליציי, וועלכע האָט געוווּסט ווי אַזוי זיך צו רעכענען מיט די דאָזיקע גרופּעס פֿון זעלבסטשוץ. (אַ סבֿרא, אַז דער רעפּובליקאַנער קאַנדידאָט בען קאַרסאָן ווייסט ניט, וואָס איז גוט באַוווּסט די היסטאָריקער, דהײַנו: אַז דווקא דאָרטן, וווּ די ייִדן האָבן געהאַט געווער, איז די צאָל קרבנות, בדרך־כּלל, געווען גרעסער.)

אָבער פֿאַר וואָס האָט מען זיך אַרויפֿגעוואָרפֿן דווקא אויף די ייִדן? דער סצענאַר איז אָפֿט מאָל געווען דער זעלבער: די לינקע פּאַרטייען, וווּ עס זײַנען געווען ניט ווייניק ייִדן, האָבן אָרגאַניזירט מאַניפֿעסטאַציעס, בעת וועלכע מע האָט אַרויסגעוויזן די פֿרייד אין שײַכות מיטן מאַניפֿעסט. די קאָנסערוואַטיווע, מאָנאַרכיסטישע און ממילא אַנטיסעמיטישע שטראָמען האָבן, פֿאַרקערט, מאַניפֿעסטירט קעגן דעם מאַניפֿעסט. זייער גיך פֿלעגן אַזעלכע מאַניפֿעסטאַציעס איבערוואַקסן אין אַ געשלעג, און פֿון אַ געשלעג פֿלעגט זייער גרינג אויסוואַקסן אַ פּאָגראָם; בפֿרט נאָך, אַז די ייִדן האָט מען געהאַלטן שולדיק, מע האָט געגלייבט, אַז זיי האָבן כּלומרשט פֿאַרקאָכט די גאַנצע רעוואָלוציאָנערע קאַשע.

בינו־לבינו, אַ דאַנק דעם מאַניפֿעסט, איז געוואָרן אַ סך גרינגער צו עפֿענען אַ צײַטשריפֿט. ניט צופֿעליק האָבן דווקא דעמאָלט זיך באַוויזן אויך אַ היפּשע צאָל ייִדישע צײַטונגען און זשורנאַלן. ס׳איז גרינגער געוואָרן צו פֿירן אַ פּאַרטיייִשע טעטיקייט. פֿיר מאָל זײַנען דורכגעפֿירט געוואָרן די וואַלן אין דער „דומע‟, און יעדעס מאָל זײַנען צווישן די דעפּוטאַטן געווען אויך ייִדן — ווייניק, ממש געציילטע, אָבער פֿון דעסטוועגן, האָבן זיי געקענט אויפֿהייבן פֿראַגן, וואָס פֿלעגן אָפּשפּיגלען די אינטערעסן פֿון דער ייִדישער באַפֿעלקערונג. אמת, קיין ממשותדיקע פֿאַרבעסערונג פֿונעם מצבֿ פֿון דער ייִדישער באַפֿעלקערונג האָט זייער טעטיקייט ניט געבראַכט.

און יוני 1907 האָט זיך פֿאַרענדיקט די רעוואָלוציע — דער מאַכט האָט זיך אײַנגעגעבן ווידער אײַנצושפּאַנען די געזעלשאַפֿט. דער פּאַראַדאָקס באַשטייט אין דעם, וואָס אין דער אײַנגעצאַמטער געזעלשאַפֿט האָבן זיך געשאַפֿן בעסערע באַדינגונגען צו אַנטוויקלען די ייִדישע קולטור. די ענערגיע, וואָס איז אין די יאָרן 1905—1907 געווען געצילט אויף רעוואָלוציע, האָט זיך איצט באַפֿרײַט פֿאַר קולטור־טעטיקייט. אַ סך איז טאַקע אויפֿגעטאָן געוואָרן אין יענע „זיבן גוטע יאָר‟, ביז דער ערשטער וועלט־מלחמה.

שײַכותדיקע אַרטיקלען: //yiddish2.forward.com/node/4495