„קבֿ־הישר‟ — דער 300־יאָריקער פֿאָלקס־ספֿר

Kav Hayosher, 300 Year Old Popular Yiddish Book

די פֿאָלקס־מעשׂיות אינעם ספֿר „קבֿ־הישר‟ שטימען מיטן פֿינצטערן ראָמאַנטיזם פֿונעם דאָזיקן קינסטלער
די פֿאָלקס־מעשׂיות אינעם ספֿר „קבֿ־הישר‟ שטימען מיטן פֿינצטערן ראָמאַנטיזם פֿונעם דאָזיקן קינסטלער

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published November 06, 2015, issue of November 27, 2015.

מיט 300 יאָר צוריק, האָט דער רבֿ און מקובל צבֿי־הירש קוידאַנאָווער אַרויסגעגעבן זײַן ספֿר „קבֿ־הישר‟ — אַ וויכטיקער שטאַפּל אין דער געשיכטע פֿון דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור. בײַ די חסידים, בלײַבט דער דאָזיקער ספֿר, אַרומגערינגלט מיט פֿאַרשיידענע לעגענדעס, נאָך אַלץ פּאָפּולער און ווערט באַטראַכט ווי אַ גרויסע סגולה. דער ספֿר באַשטייט פֿון 102 (ק״ב) פּרקים, וואָס שטימען מיט דער גימטריא פֿונעם מחברס נאָמען, צבֿי; דער עצם־נאָמען פֿונעם ווערק איז אַ מיסטישע ווערטערשפּיל.

דער מחבר האָט געשאַפֿן זײַן ווערק אויף צוויי שפּראַכן. הגם די ערשטע אויסגאַבע איז אַרויס אין פֿראַנקפֿורט בלויז אויף לשון־קודש, איז אינעם יאָר 1706 גלײַך אַרויס זײַן אייגענער ייִדישער וואַריאַנט. צוליב דעם אייגנאַרטיקן פֿאָלקסטימלעכן כאַראַקטער, האָט דער ספֿר שטאַרק אויסגענומען און האָט זיך ברייט פֿאַרשפּרייט איבער דער וועלט, אַרײַנגערעכנט די ספֿרדישע לענדער, וווּ מע האָט עס איבערגעזעצט אויף לאַדינאָ. די היסטאָריקער האַלטן, אַז „קבֿ־הישר‟ האָט ממשותדיק משפּיע געווען אויף דער פּאָפּולאַריזאַציע פֿון קבלה, ווי אויך אויף דעם פֿאָלקלאָר־זשאַנער אין דער וועלטלעכער ייִדישער ליטעראַטור.

בערך מיט 20 יאָר צוריק, האָב איך געשמועסט אין מאָסקווע מיט אַן אָרטיקן פֿרומען ייִד, וועלכער האָט שאַרף קריטיקירט די מאָדערנע באַאַרבעטונגען פֿון די אַלטע ייִדישע פֿאָלקס־מעשׂיות, און געגעבן אַן עצה איבערצולייענען „קבֿ־הישר‟. הגם איך האָב דעמאָלט שוין געוווּסט וועגן דעם דאָזיקן ספֿר, האָב איך סיסטעמאַטיש איבערגעלייענט אַן אַלטע ווערסיע פֿונעם 19טן יאָרהונדערט און שטאַרק הנאָה געהאַט.

דער סוד פֿונעם אומגעוויינטלעכן חן באַשטייט, דאַכט זיך, אינעם אָרגאַניש צונויפֿשמעלצן פֿאָלקלאָרישע מאָטיוון, ערנסטע קבלה־ענינים און אַן אייגנאַרטיקן פֿינצטער־מיסטישן וועלטבאַנעם פֿונעם מחבר. אין פֿאַרגלײַך מיט יצחק באַשעוויסן, וועלכער האָט איבערדערציילט ענלעכע מעשׂיות אויף אַ מײַסטערישן קינסטלערישן אופֿן, איז אין „קבֿ־הישר‟ אינגאַנצן צעשווענקט די גרענעץ צווישן דעם פֿרומען און וועלטלעכן אַספּעקט פֿון דער ייִדישער קולטור. פֿאַרכאַפּנדיקע מעשׂיות מיט שדיכעס און פֿאַרכּישופֿטע וועלדער, וואָס דערמאָנען אין די סקאַנדינאַווישע סאַגעס, זענען אויסגעשפּרינקלט מיט ערנסטע אויסדרוקן פֿונעם „זוהר‟.

ווען דער מחבר פֿון „קבֿ־הישר‟ איז געבוירן געוואָרן אין ווילנע ווייסט מען נישט; מע ווייסט יאָ, אַז ער איז ניפֿטר געוואָרן אין 1714. זײַן טאַטע, אַהרן־שמואל קוידאַנאָווער (1614—1676), איז געווען אַ פּראָמינענטער תּלמיד־חכם און בעל־מוסר, באַקאַנט ווי דער מהרש״ק. באַזונדערס אינטערעסאַנט איז זײַן ספֿר „ברכּת־שמואל‟. צווישן זײַנע אָפּשטאַמלינגען איז געווען דער באַרימטער סאָוועטישער פּאָעט שמואל (סאַמויִל) מאַרשאַק.

ווייניק ווייסט מען וועגן דעם שווערן און מהומהדיקן לעבן פֿון רב צבֿי־הירש. זײַנע שוועסטער זענען דערהרגעט געוואָרן בעת דער שוועדישער אינוואַזיע אין פּוילן. ער אַליין, צוזאַמען מיט זײַן זון, איז געזעסן אין תּפֿיסה און אויסגעפּײַניקט געוואָרן צוליב אַ פֿאַלשער באַשולדיקונג אין סלוצק. די משפּחה האָט שרעקלעך געליטן בעת כמעלניצקיס פּאָרגראָמען.