ליטעראַרישע גילגולים פֿון ניו־יאָרקער בריקן

Literary Transformations of New York Bridges

די װיליאַמסבורג־בריק
די װיליאַמסבורג־בריק

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published November 11, 2015, issue of November 27, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

בעת די ייִדישע רעאַליסטן, אַזעלכע װי אָפּאַטאָשו און אַש, האָבן באַטראַכט די בריקן פֿונעם שטאַנדפּונקט פֿונעם כּלל, װי אַ נײַער עלעמענט פֿון דער שטאָטישער לאַנדשאַפֿט, װאָס באַטרעפֿט דאָס טאָג־טעגלעכע לעבן פֿון מיליאָנען ניו־יאָרקער תּושבֿים, איז דאָס קוקװינקל פֿון ייִדישע דיכטער געװען יחידיש. די „אינזיכיסטן‟ האָבן געשאַפֿן אין זײערע לידער אַ גאַנצע רײ פֿון אײגנאַרטיקע פּריװאַטע לאַנדשאַפֿט־בילדער פֿון ניו־יאָרק, װאָס האָבן אָפּגעשפּיגלט זײערע איבערלעבונגען און געפֿילן.

עס איז מערקװירדיק, הגם די סיבה דערפֿון איז מיר ניט קלאָר, אַז דװקא די װיליאַמסבורג־בריק האָט ניט פֿאַרכאַפּט דעם דיכטערישן כּוח־הדמיון אַזױ שטאַרק װי צװײ אַנדערע בריקן איבער איסט־ריװער (אָדער מיזרח־טײַך, װי מען האָט אים צומאָל גערופֿן אױף ייִדיש). אײנע פֿון די סאַמע באַרימטע „בריק־לידער‟ איז אַהרן גלאַנץ־לײעלעסעס „מאַנהעטן־בריק‟, װאָס ענדיקט זיך מיט אַ הײסער ליבע–דערקלערונג: „איך האָב דיך ליבער, מאַנהעטן־בריק, / װי איך קאָן דיך באַזינגען. / ביסט דײַן אײגן מעת־לעתיק געזאַנג, / די דרײסטע פֿאַרמעסטונג, דער באַפֿעל פֿון דערפֿאָלג‟. דער רושם, װאָס די בריק מאַכט אױפֿן דיכטערס נשמה, איז אַזױ שטאַרק, אַז עס פֿעלן אים פּאַסיקע װערטער, כּדי צו באַזינגען דעם נײַעם נס פֿון דער מענטשלעכער שעפֿערישקײט. די בריק איז געבױט „צו פֿאַרשעמען אין שײנקײט — / לאָנדאָן, פּאַריז און בערלין.”

ה. לײװיק פֿאַרװאַנדקט די בריק אין אַ מעטאַפֿאָרישן אימאַזש אין זײַן ביטער־איראָנישער מעדיטאַציע װעגן דעם גורל פֿון ייִדיש אין אַמעריקע. ער מאָלט אױס אַ װיזיע פֿון אַ קאָלעקטיװער לװיה פֿון ייִדיש אין אַמעריקע: „מיר זאָלן אַלע אָנשרײַבן דאָס לעצטע ליד. / דאָס ליד אַרײַנטאָן אין אַן אָרון און עס טראָגן / דורך גאַסן װוּ עס װױנט דער אַמעריקאַנער ייִד‟. דער װעג פֿון דער לװיה־פּראָצעסיע פֿירט איבער די ייִדישע געגנטן, איבער דער ברוקלין־בריק: „אַזאַ־אָ מאַרש פֿון איסט־בראָדװײ צו ברוקלין־בריק. / פֿון בריק — צו בראָונזװיל, און צו פֿלעטבוש, און צו בראַיטן, / צו קאָני־אײַלענד, און צו סי־גײט — צו אַטלאַנטיק־ים‟. און אין די „װײַסע כװאַליעס‟ פֿונעם ים װעט מען אַרײַנװאַרפֿן „אונדזער לעצטן גראַם‟.

לײװיקס ליד פֿאַרשליסט די מעטאַפֿאָרישע גילגולים־קײט פֿון בריק־אימאַזשן אין דער אַמעריקאַנער ייִדישער ליטעראַטור. די בריקן איבערן איסט־ריװער האָבן געעפֿנט נײַע װײַטע האָריזאָנטן פֿאַר די אָרעמע תּושבֿים פֿון דער לאָוער־איסט־סײַדער „געטאָ‟. ייִדן האָבן אױפֿגעבױט און באַזעצט נײַע, ברײטערע און רײַכערע געגנטן אין ברוקלין; אָבער די פּרײַז פֿאַר דער „פּראָספּעריטי‟ איז געװען די ירידה פֿון דער ייִדישער שפּראַך און קולטור. אין לײװיקס סימבאָלישער לװיה פֿונעם ייִדישן װאָרט טראָגט מען דעם אָרון מיט די לעצטע ייִדישע גראַמען צוריק צום ברעג פֿונעם אַטלאַנטישן ים, פֿון װאַנען ייִדיש איז געקומען קײן אַמעריקע פֿון אײראָפּע.