אַמאָל אינעם בבֿלישן שטעטל

Once in a Babylonian Shtetl

אַן אוראַלטער דאָקומענט פֿונעם ייִדישן שטעטל „אַל־יאַהודו‟ אין נבֿוכדנצרס בבֿל, איצט פֿאַרעפֿנטלעכט אינעם נײַעם בוך
אַן אוראַלטער דאָקומענט פֿונעם ייִדישן שטעטל „אַל־יאַהודו‟ אין נבֿוכדנצרס בבֿל, איצט פֿאַרעפֿנטלעכט אינעם נײַעם בוך

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published November 27, 2015, issue of December 11, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אַן אַנדער ייִד, בניהו בן נתניהו, האָט געלעבט נאָך פֿאַרן גלות־בבֿל. זײַן אָפּשטאַמלינג, וועלכער האָט געלעבט אין פּערסיע אונטער דער מאַכט פֿונעם מלך דריווש, דערמאָנט אים צווישן זײַנע אָבות. איצט גרייטן פּירס און וווּנש צום דרוק אין דרעזדען אַן אַנדער באַנד, וווּ עס וועט דערמאָנט ווערן נאָך איין תּושבֿ פֿון דער אַמאָליקער פּערסישער אימפּעריע, נתניהו בן חגאי.

אין פֿעברואַר, זענען די נישט לאַנג צוריק אַנטדעקטע טאַבעלעס אויסגעשטעלט געוואָרן אינעם ירושלימער „מוזיי פֿון תּנ״כישע לענדער‟. אין אַ צאָל פּרעסע־קוואַלן האָט זיך דעמאָלט באַוויזן די סענסאַנציאָנעלע ידיעה וועגן דעם דערמאָנטן אַנאַכראָניסטישן נאָמען. אַדרבה, אינעם פֿאַרגאַנגענעם יאָרהונדערט איז צווישן די ציוניסטן אויפֿגעקומען אַ מאָדע אויף זעלטענע פֿאַרגעסענע תּנ״כישע נעמען. להיפּוך, ווען דער מלך כּורש האָט באַפֿרײַט די ייִדן פֿונעם גלות־בֿבל און געגעבן זיי אַ רשות זיך אומצוקערן קיין ירושלים, זענען אַ סך פֿון זיי געבליבן ווײַטער לעבן אויפֿן שטח פֿונעם הײַנטיקן איראַק אָדער זיך געלאָזט קיין איראַן. פּונקט דעמאָלט איז נתניהו געווען אַ היימישער ייִדישלעכער נאָמען.

אַ באַרעליעף פֿונעם מלך כּורש, אַנטדעקט אין איראַן נישט ווײַט פֿון שיראַז
Wiki Commons
אַ באַרעליעף פֿונעם מלך כּורש, אַנטדעקט אין איראַן נישט ווײַט פֿון שיראַז

אַחוץ די פּובליקטע 103 דאָקומענטן, וועלן אינעם קומענדיקן באַנד פֿאַרעפֿנטלעכט ווערן נאָך אַרום 100 אוראַלטע טאַבעלעס. אַ דאַנק דעם דאָזיקן אוצר און אַ צאָל אַנדערע פֿלעקלשריפֿט־טעקסטן, קאָנען מיר הײַנט גענוג גוט זיך פֿאָרשטעלן, ווי אַזוי ייִדן האָבן אַמאָל געוווינט אין נבֿוכדנצרס בבֿל און כּורשס פּערסיע. די דאָקומענטן דערמעגלעכן צו רעקאָנסטרויִרן די געשיכטע פֿון קאָנקרעטע ייִדישע משפּחות ביז 4 דורות. צווישן די הונדערטער נעמען טרעפֿן זיך סײַ אַזעלכע באַקאַנטע, ווי גדליה, חנניה, ישעיה, נחמיה, יהושע, ירמיה, זכריה, יונתן און טובֿיה, ווי אויך אַ סך פֿריִער אומבאַקאַנטע. אַ טייל פֿון זיי זענען קלאָר אַסאָציִיִרט מיט די מעסאָפּאָטאַמישע געטער — ווײַזט אויס, אַ סימן פֿון טיפֿער אַסימילאַציע אין דער אָרטיקער געזעלשאַפֿט. אַ סך פֿאָרשער גלייבן אָבער, אַז די נעמען פֿון מרדכי און אסתּר שטאַמען פֿון אַזעלכע שרשים, דערפֿאַר איז עס לאַוו־דווקא אַ גרויסער חידוש.

געוויסע משפּחות אין בבֿל זענען געווען פֿאַרבונדן מיט מצרים. עס קאָן זײַן, אַז די ווײַטערדיקע פֿאַרגלײַך־פֿאָרשונגען מיט די עלעפֿאַנטינער פּאַפּירוסן — אַן אַנדער גאָר וויכטיקער אוצר פֿון ייִדישע דאָקומענטן, אָנגעשריבן אינעם 5טן יאָרהונדערט פֿאַר דער קריסטלעכער צײַטרעכענונג — וועלן דערמעגלעכן בעסער צו פֿאַרשטיין, ווי אַזוי די ייִדישע קהילות אין פֿאַרשיידענע לענדער האָבן געווירקט איינע אויף דער צווייטער מיט 2500 יאָר צוריק.