(די 2 טע זײַט פֿון 3)
אַחוץ זײַנע אַנטי־חסידישע ביכער, האָט פּערל זײַן גאַנץ לעבן געפֿירט אַן אַקטיווע משׂכּילישע געזעלשאַפֿטלעכע טעטיקייט אין גאַליציע. די חסידים האָבן אים באַטראַכט ווי אַ סכּנותדיקן מסור. פּערל האָט פֿײַנט געהאַט דעם חסידישן מינהג פֿון ווילדע שׂימחת־תּורהדיקע טענץ. דעם דאָזיקן יום־טובֿ איז ער ניפֿטר געוואָרן, און די חסידים האָבן זיך פֿאַרזאַמלט צו טאַנצן אויף זײַן פֿרישן קבֿר.
נאָך פּערלס טויט האָט מען אַנטדעקט, אַז אין זײַן טערנאָפּאָלער שול האָט ער איבערגעלאָזט אַ ריי מײַסטעריש אָנגעשריבענע ווערק אויף ייִדיש, אַרײַנגערעכנט זײַן אייגענע איבערזעצונג פֿון „מגלה טמירין‟ און פֿון הענרי פֿילדינגס פּיעסע „טאָם דזשאָנס‟. הגם פּערל האָט זיך באַצויגן צו ייִדיש מיט פֿאַראַכט, האָט ער זיך פֿאָרט באַנוצט מיטן „פֿאַרדאָרבענעם זשאַרגאָן‟ פֿון די ייִדישע מאַסן.
אין זײַן נײַעם אַרטיקל, דערציילט יונתן מאיר וועגן דער אַנטדעקונג פֿון יוסף פּערלס ווערק אויף ייִדיש און ייִדישיסטישע פֿאָרשונגען אַרום זיי. ווי אַ טיפּישער משׂכּיל פֿונעם 18טן יאָרהונדערט, האָט פּערל אונטערגעשטראָכן דעם חילוק צווישן אַזוי־גערופֿענע „ריינע‟ און „פֿאַרקריפּלטע שפּראַכן‟. ער האָט געהאַלטן, אַז ייִדן דאַרפֿן שרײַבן, אָבער, נאָר אויפֿן ליטעראַרישן דײַטש אָדער אויף אַ הויכן מליצהדיקן העברעיִש. צום פּשוטן לשון־קודש פֿון אַ סך פֿרומע ספֿרים, אויסגעמישט מיט אַראַמיש און אומגראַמאַטישע קאָנסטרוקציעס, האָט ער זיך באַצויגן אויך מיט ביטול.
פֿונדעסטוועגן, אַזוי ווי אַ צאָל אַנדערע פֿריִיִקע משׂכּילישע שרײַבער, אַרײַנגערעכנט זײַן פֿרײַנד מנחם־מענדל לעפֿין, האָט פּערל באַשלאָסן, אַז כּדי צו פֿאַרשפּרייטן די השׂכּלה צווישן די ברייטע ייִדישע מאַסן, מוז מען זיך „אַראָפּלאָזן‟ צו זייער לעבעדיקער שפּראַך. ווי באַלד די ייִדישע ווערסיע פֿון „שבֿחי־בעש״ט‟ האָט שטאַרק אויסגענומען בײַ די חסידים און צוגעצויגן אַ סך ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע צום חסידישן נוסח פֿון ייִדישקייט, האָט פּערל נאָכגעפֿאָלגט די דאָזיקע געראָטענע סטראַטעגיע און אָנגעהויבן אַליין שרײַבן אויפֿן „פֿאַרדאָרבענעם‟ ייִדיש־טײַטש.
שפּעטער, האָט צווישן דעם משׂכּילישן מחבר און ייִדיש זיך פֿאַרקניפּט אַ מין „ראָמאַן פֿון שׂונאים‟. אידעאָלאָגיש, האָט ער נאָך אַלץ פֿײַנט געהאַט די פּשוטע פֿאָלקס־שפּראַך. פֿון דער צווייטער זײַט, איז עס דאָך געווען זײַן אייגן מאַמע־לשון. אויף ייִדיש האָט פּערל געקאָנט זיך אַראָפּרעדן פֿון האַרצן און מײַסטעריש באַוואַרפֿן די „פֿאַרשאָלטענע‟ חסידים מיט פּעך און שוועבל אויף אַזאַ לשון, וואָס יעדער שטעטלדיקער ייִד קאָן אָפּשאַצן ווי געהעריק. ווי אַ רעזולטאַט, איז ער געוואָרן איינער פֿון די ערשטע ייִדישע שרײַבער, וועלכע האָבן אײַנגעפֿירט קאָמפּליצירטע מאָדערנע ליטעראַרישע זשאַנערס.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.