יוסף פּערל — דער פֿאַרגעסענער ייִדישער שרײַבער

Joseph Perl, The Forgotten Yiddish Writer

יונתן מאיר (רעכטס) און יוסף פּערל (לינקס)
יונתן מאיר (רעכטס) און יוסף פּערל (לינקס)

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published January 03, 2016, issue of January 22, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אַחוץ זײַנע אַנטי־חסידישע ביכער, האָט פּערל זײַן גאַנץ לעבן געפֿירט אַן אַקטיווע משׂכּילישע געזעלשאַפֿטלעכע טעטיקייט אין גאַליציע. די חסידים האָבן אים באַטראַכט ווי אַ סכּנותדיקן מסור. פּערל האָט פֿײַנט געהאַט דעם חסידישן מינהג פֿון ווילדע שׂימחת־תּורהדיקע טענץ. דעם דאָזיקן יום־טובֿ איז ער ניפֿטר געוואָרן, און די חסידים האָבן זיך פֿאַרזאַמלט צו טאַנצן אויף זײַן פֿרישן קבֿר.

נאָך פּערלס טויט האָט מען אַנטדעקט, אַז אין זײַן טערנאָפּאָלער שול האָט ער איבערגעלאָזט אַ ריי מײַסטעריש אָנגעשריבענע ווערק אויף ייִדיש, אַרײַנגערעכנט זײַן אייגענע איבערזעצונג פֿון „מגלה טמירין‟ און פֿון הענרי פֿילדינגס פּיעסע „טאָם דזשאָנס‟. הגם פּערל האָט זיך באַצויגן צו ייִדיש מיט פֿאַראַכט, האָט ער זיך פֿאָרט באַנוצט מיטן „פֿאַרדאָרבענעם זשאַרגאָן‟ פֿון די ייִדישע מאַסן.

אין זײַן נײַעם אַרטיקל, דערציילט יונתן מאיר וועגן דער אַנטדעקונג פֿון יוסף פּערלס ווערק אויף ייִדיש און ייִדישיסטישע פֿאָרשונגען אַרום זיי. ווי אַ טיפּישער משׂכּיל פֿונעם 18טן יאָרהונדערט, האָט פּערל אונטערגעשטראָכן דעם חילוק צווישן אַזוי־גערופֿענע „ריינע‟ און „פֿאַרקריפּלטע שפּראַכן‟. ער האָט געהאַלטן, אַז ייִדן דאַרפֿן שרײַבן, אָבער, נאָר אויפֿן ליטעראַרישן דײַטש אָדער אויף אַ הויכן מליצהדיקן העברעיִש. צום פּשוטן לשון־קודש פֿון אַ סך פֿרומע ספֿרים, אויסגעמישט מיט אַראַמיש און אומגראַמאַטישע קאָנסטרוקציעס, האָט ער זיך באַצויגן אויך מיט ביטול.

פֿונדעסטוועגן, אַזוי ווי אַ צאָל אַנדערע פֿריִיִקע משׂכּילישע שרײַבער, אַרײַנגערעכנט זײַן פֿרײַנד מנחם־מענדל לעפֿין, האָט פּערל באַשלאָסן, אַז כּדי צו פֿאַרשפּרייטן די השׂכּלה צווישן די ברייטע ייִדישע מאַסן, מוז מען זיך „אַראָפּלאָזן‟ צו זייער לעבעדיקער שפּראַך. ווי באַלד די ייִדישע ווערסיע פֿון „שבֿחי־בעש״ט‟ האָט שטאַרק אויסגענומען בײַ די חסידים און צוגעצויגן אַ סך ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע צום חסידישן נוסח פֿון ייִדישקייט, האָט פּערל נאָכגעפֿאָלגט די דאָזיקע געראָטענע סטראַטעגיע און אָנגעהויבן אַליין שרײַבן אויפֿן „פֿאַרדאָרבענעם‟ ייִדיש־טײַטש.

שפּעטער, האָט צווישן דעם משׂכּילישן מחבר און ייִדיש זיך פֿאַרקניפּט אַ מין „ראָמאַן פֿון שׂונאים‟. אידעאָלאָגיש, האָט ער נאָך אַלץ פֿײַנט געהאַט די פּשוטע פֿאָלקס־שפּראַך. פֿון דער צווייטער זײַט, איז עס דאָך געווען זײַן אייגן מאַמע־לשון. אויף ייִדיש האָט פּערל געקאָנט זיך אַראָפּרעדן פֿון האַרצן און מײַסטעריש באַוואַרפֿן די „פֿאַרשאָלטענע‟ חסידים מיט פּעך און שוועבל אויף אַזאַ לשון, וואָס יעדער שטעטלדיקער ייִד קאָן אָפּשאַצן ווי געהעריק. ווי אַ רעזולטאַט, איז ער געוואָרן איינער פֿון די ערשטע ייִדישע שרײַבער, וועלכע האָבן אײַנגעפֿירט קאָמפּליצירטע מאָדערנע ליטעראַרישע זשאַנערס.