יוסף פּערל — דער פֿאַרגעסענער ייִדישער שרײַבער

Joseph Perl, The Forgotten Yiddish Writer

יונתן מאיר (רעכטס) און יוסף פּערל (לינקס)
יונתן מאיר (רעכטס) און יוסף פּערל (לינקס)

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published January 03, 2016, issue of January 22, 2016.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

ביזן 20סטן יאָרהונדערט האָט מען נישט געוווּסט, אַז אַזאַ פּראָ־דײַטשישער משׂכּיל, ווי יוסף פּערל, האָט איבערגעלאָזט אַ רײַכן אַרכיוו פֿון ייִדישע כּתבֿים. ס׳זעט אויס, אַז ער האָט געוואָלט זיי פֿאַרעפֿנטלעכן, אָבער נישט באַוויזן דאָס צו טאָן. ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז זײַן פּובליקירטע לשון־קודשדיקע ווערסיע פֿון „מגלה טמירין‟ האָט ממשותדיק משפּיע געווען אויף דער ייִדישער ליטעראַרטור, אָבער ווי אַ באַקאַנטער העברעיִשער שרײַבער.

אין 1924 האָט ישׂראל ווײַנלעץ פּלוצעם אַנדעקט אינעם טערנאָפּאָלער אַרכיוו פּערלס ייִדישן וואַריאַנט פֿון „מגלה טמירין‟, „טאָם דזשאָנס‟ און דעם ראָמאַן „אַנטיגאָנוס‟. שפּעטער האָט מען געפֿונען אַנדערע ווערק, אָנגעשריבן אויף זייער אַ פּרעכטיקער שפּראַך. אַזעלכע מומחים פֿון ייִדיש־ליטעראַטור, ווי זלמן רייזען און מאַקס עריק, האָבן מיט נײַגער געהאָפֿט, אַז דער ייִוו״אָ וועט אינגיכן פֿאַרעפֿנטלעכן פּערלס אַנטדעקטע ווערק. דער ייִדישער וואַריאַנט פֿון „מגלה טמירין‟, אַרײַנגערעכנט פּערלס ספּעציעלע הקדמה, איז אָבער ערשט אַרויס אין 1937—1938. שפּעטער האָט מען אויסגעפֿונען, אַז אַ טייל פֿונעם ווערק איז געבליבן אומפּובליקירט. די ייִדישע ווערסיע פֿון „מגלה טמירין‟ שיידט זיך שטאַרק אונטער פֿון דער העברעיִשער. צום ייִדישן מאַסן־לייענער האָט פּערל זיך געווענדט מיט אַ פּשוטער שפּראַך, אויסמײַדנדיק קבלה־ענינים און מליצה־ווערטלעך. אַזוי צי אַזוי, איז עס אַן אינטערעסאַנט ווערק פֿאַר זיך, וואָס פֿאָדערט אַ גרעסערן אויפֿמערק. מאיר באַקלאָגט זיך, אַז מע וואָלט געדאַרפֿט כאָטש אַרויסגעבן אַ פֿולע אויסגאַבע פֿונעם ווערק. אינעם יאָר 1953, האָט חנא שמערוק געפֿונען אינעם ניו־יאָרקער ייִוו״אָ־אַרכיוו פּערלס פּאַראָדיע אויף רבי נחמן בראַצלעווערס „סיפּורי־מעשׂיות‟ — אַן אַנדער גאַנץ אינטערעסאַנטער ווייניק באַקאַנטער טעקסט אויף ייִדיש און לשון־קודש. און זײַן ייִדישער איבערזעצונג פֿון „טאָם דזשאָנס‟ ליגט דערווײַל פֿאַרלאָזט אין דער ירושלימער נאַציאָנאַלער ביבליאָטעק. בדרך־כּלל, בלײַבט די פֿריִיִקע משׂכּילישע ליטעראַטור אויף ייִדיש אַ ווייניק אויסגעפֿאָרשט פֿעלד. ס׳איז כּדאַי זיך צו דערמאָנען, אַז די פֿרומע מחברים פֿון חסידישע ביכלעך, בשותּפֿות מיט די משׂכּילים, האָבן פֿאַרלייגט, נישט געקוקט אויף די שאַרפֿע חילוקים צווישן זייערע וועלט־באַנעמען, די יסודות, אויף וועלכע עס זענען אויפֿגעקומען די ווערק פֿון אַזעלכע קלאַסיקער, ווי מענדעלע מוכר־ספֿרים און יצחק־לייבוש פּרץ.