ווען גריכישע קבלה טרעפֿט אָן ייִדישע פֿילאָסאָפֿיע

When Greek Kabbalah Met Jewish Philosophy

יוסף דעלמעדיגאָ און וויסנשאַפֿטלעכע אילוסטראַציעס פֿון זײַן ספֿרים
יוסף דעלמעדיגאָ און וויסנשאַפֿטלעכע אילוסטראַציעס פֿון זײַן ספֿרים

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published January 22, 2016, issue of February 19, 2016.

צווישן די גלייביקע מענטשן, וואָס פֿאָלגן פֿאַרשיידענע רעליגיעזע טראַדיציעס, ווערן אין דער הײַנטיקער תּקופֿה כּסדר געפֿירט דיסקוסיעס וועגן די באַציִונגען צווישן אמונה און וויסנשאַפֿט. צי זענען די דאָזיקע ספֿערעס פֿון דער מענטשלעכער רוחניותדיקער און אינטעלעקטועלער טעטיקייט אין סתּירה איינע מיט דער צווייטער? אָדער פֿאַרקערט, קאָן מען זאָגן, אַז מיסטישע דערפֿאַרונגען זענען אויך אַ מין וויסנשאַפֿט, וואָס פֿאָרשט די אינערלכערע נשמה־וועלט פֿונעם מענטשן. צום בײַשפּיל, קבלה ווערט טראַדיציאָנעל באַטראַכט ווי אַ קאָנקרעטע חכמה און ידיעה. פֿון דער צווייטער זײַט, פֿאַרלאָזט זיך וויסנשאַפֿט אויף געוויסע פֿילאָסאָפֿישע יסודות, וועלכע מע קאָן אויך באַטראַכטן ווי אַ כּמו־רעליגיע; אַזאַ אַרגומענט דערמאָנען אָפֿט די פֿרומע קריטיקער פֿון געוויסע וויסנשאַפֿטלעכע אַנטדעקונגען, וואָס זיי לייקענען אָפּ ווי צווייפֿלהאַפֿטיקע.

פֿונעם 3טן ביזן 5טן סעפּטעמבער, אינעם יאָר 2015, איז אין אַטען פֿאָרגעקומען די אינטערנאַציאָנאַלע קאָנפֿערענץ „וויסנשאַפֿט און רעליגיע‟. די אָרגאַניזאַטאָרן האָבן באַטאָנט, אַז גריכנלאַנד איז פֿון קדמונים אָן געווען סײַ דאָס וויגעלע פֿון וועלטלעכע חכמות, סײַ אַ וועלט־צענטער פֿון דער קריסטלעכער ציוויליזאַציע. די גריכישע חכמים האָבן כּסדר באַטראַכט די טעמע פֿון דער הײַנטיקער אונטערנעמונג און האָבן איבערגעלאָזט אַ ריזיקע ליטעראַרישע ירושה אויף דער דאָזיקער טעמע.

דער קאַנאַדישער פּראָפֿעסאָר יעקבֿ ראַבקין, וועלכער האָט רעפּרעזענטירט דעם מאָדערן־אָרטאָדאָקסישן ייִדישן צד אויף דער קאָנפֿערענץ, האָט מיר נישט לאַנג צוריק צוגעשיקט זײַן אַרטיקל אויף דער טעמע פֿון וויסנשאַפֿט און דער אָרטאָדאָקסישער ייִדישער טראַדיציע. ער האַלט, אַז די קלאַסישע ייִדישע טראַדיציע באַציט זיך סימפּאַטיש צו וויסנשאַפֿטלעכע שטודיעס, אין פֿאַרגלײַך מיט די מיסטיש־געשטימטע חסידים.

אין דער חרדישער וועלט, ווי ראַבקין האָט ריכטיק דערקלערט, שטײַגט איצט אַ שאַרפֿע קעגנערשאַפֿט קעגן ערנסטע וויסנשאַפֿטלעכע שטודיעס. אין דעצעמבער, האָט אַ גרופּע פּראָמענענטע רבנים דורכגעפֿירט אַן אייגענע קאָנפֿערענץ אין בני־ברק, וווּ מע האָט פֿאַרדאַמט די אַקאַדעמישע פֿאָרשונגען מיט עקסטרעם שאַרפֿע אויסדרוקן. גריכנלאַנד ווערט דאָך אין אַזעלכע קרײַזן היסטאָריש אַסאָציִיִרט מיט די אַפּיקורסישע יוונים. להיפּוך, ווערט אַזאַ „היימישע‟ שטאָט, ווי פּראָג, אַסאָציִיִרט הײַנט מיט דער געוועזענער עסטרײַך־אונגערישער אימפּעריע, וווּ ס׳איז אויפֿגעקומען די חרדישע שיטה פֿון ייִדישקייט.

דעם 14טן אָקטאָבער איז פֿאָרגעקומען אַן אַנדער אַקאַדעמישע אונטערנעמונג, וואָס האָט אַ שײַכות מיט ביידע וועלטן. פּראָפֿעסאָר לוקאַש מילעטאַלער, איינער פֿון די מומחים אין ייִדישע שטודיעס בײַם בערלינער „פֿרײַען אוניווערסיטעט‟, איז אויפֿגעטראָטן מיט אַ לעקציע לכּבֿוד דעם 360־יאָריקן יאָרצײַט פֿון גאָר אַן אינטערעסאַנטן רבֿ, וועלכער האָט מיט גרויס דערפֿאָלג גובֿר געווען די דערמאָנטע סטערעאָטיפּן און געוויזן, ווי אַזוי אַזעלכע ווײַטע לענדער, ווי גריכנלאַנד און טשעכײַ, ווערן צומאָל חידושדיק צונויפֿגעפֿלאָכטן אין דער ייִדישער געשיכטע.

איינער פֿון די באַרימטסטע פּראָגער ייִדן איז געווען הרבֿ יוסף־שלמה דעלמעדיגאָ, באַקאַנט ווי יש״ר מקנדיא. דער דאָזיקער חכם, אַ מיטגליד פֿון אַן אַלטער איטאַליעניש־ייִדישער משפּחה פֿון דאָקטוירים און חכמים, איז געבוירן געוואָרן אינעם יאָר 1591 אויפֿן גריכישן אינדזל קריט, באַקאַנט בײַ ייִדן ווי קאַנדיע. אַ ייִדישע קהילה האָט עקזיסטירט אויפֿן דאָזיקן אוראַלטן אינדזל מיט איבער 2000 יאָר צוריק און איז געווען באַקאַנט ווי אַ צענטער פֿון קבלה און מיסטישע באַוועגונען.