דער באַליבטער בדחן אליקום צונזער

The Beloved Badchan, Eliokum Zunser


פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published February 05, 2016, issue of March 04, 2016.

אין סאָכע,
ליגט די מזל־ברכה,
דער וואַרער גליק פֿון לעבן,
קיין זאַך מיר ניט פֿעלט!
(פֿונעם ליד „די סאָכע”)

ווען איליקום צונזער איז געשטאָרבן אין ניו־יאָרק אין 1913 האָט מען אין דער „ניו־יאָרק טײַמס‟ געדרוקט אַ נעקראָלאָג מיטן קאָפּ „ייִדישער פּאָעט שטאַרבט — טויזנטער טרויערן. מער ווי זעכציק יאָר האָט ער געשריבן לידער פֿאַר זײַן פֿאָלק‟. ווײַטער דערציילט מען, אַז ער איז ער געשטאָרבן צו 77 יאָר אין דער היים, 171 איסט בראָדוויי. אין זײַן אויטאָביאָגראַפֿיע האָט ער אָנגעשריבן אַ צאָל פֿאַרכאַפּנדיקע פּרטים, וואָס מע וועט דאַרפֿן לאָזן פֿאַר אַן אַנדער געלעגנהייט.

ער איז געבוירן געוואָרן אין ווילנע אין 1836 מיטן נאָמען אליקום צונזער, אָבער אומעטום איז ער געוואָרן באַקאַנט ווי אליקום בדחן. ביז דעמאָלט האָט אַ בדחן געוויינטלעך זיך אויפֿגעפֿירט ווי אַ לץ אָדער פּאַיאַץ: זיך אָנגעטאָן ווי אַ בער, למשל, און געמאַכט קאָזשעלקעס. צונזער האָט געבראַכט פּרעסטיזש צו דער אַרבעט מיט ערנסטע לידער וועגן דעם ייִד און זײַן גורל, וועגן מאָראַלישע ענינים, וועגן נאַציאָנאַלע טעמעס. דאָס פֿריִער דערמאָנטע ליד, „די סאָכע‟ האָט געמוטיקט דעם ייִדן זיך צו פֿאַרנעמען מיט ערדאַרבעט מיט אַ ציוניסטישן ציל. צו יענער צײַט, בײַם סוף פֿונעם 19טן יאָרהונדערט, האָט מען געהאָפֿט, אַז די ערדאַרבעט און ציוניזם וועלן לייזן די אַזוי־גערופֿענע „ייִדן־פּראָבלעם”, מע זאָל מער נישט וויסן פֿון קיין בטלנים און לופֿטמענטשן אין דער געזעלשאַפֿט.

צונזער האָט אויך מיטגעמאַכט די יאָרן פֿון די פּאָגראָמען אין די 1880ער יאָרן, און געזען ווי ייִדישע ראַדיקאַלן און אַסימילאַטאָרן, וועלכע האָבן פֿריִער מער ליב געהאַט די נישט־ייִדישע רוסיש־שפּראַכיקע סבֿיבֿה, זענען געוואָרן מער נאַציאָנאַל־געשטימט, און געשטרעבט צו פֿאַרענטפֿערן די פּאָליטישע פּראָבלעמען פֿון די ייִדן מיט באַוועגונגען אײַנגעוואָרצלט אין דער ייִדישער געשיכטע. אין זײַן ליד „דער אַריסטאָקראַט‟, באַרירט ער דעם איבערגאַנג:

פֿיל דאַנק איך און לויב גאָטעס נאָמען,
וואָס ער האָט מיר די אויגן אויפֿגעמאַכט,
האָט געשיקט אויף מײַן שטעטל פּאָגראָמען,
דאָס האָט מיך פֿון חלום ערוואַכט;

איך האָב אָפּגעלעבט אַ לעבן אין טומל,
געזוכט פֿרײַנד פֿון פֿרעמדע נאַציאָנען,
מײַנע ברידער פֿאַרהאַסט און פֿאַרראַכט,
לסוף האָט מען מיר ניט געוואָלט קאָנען,
אין די אויגן וואַר איך אויסגעלאַכט.