דער באַליבטער בדחן אליקום צונזער

The Beloved Badchan, Eliokum Zunser


פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published February 05, 2016, issue of March 04, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אַז מע פֿאַרגלײַכט די באַקאַנטסטע פֿאָלקספּאָעטן פֿונעם 19טן יאָרהונדערט, זעט מען, אַז זיי זענען אַלע געווען גאַנץ אַנדערש איינער פֿונעם אַנדערן. וועלוול זבאַרזשער האָט געשריבן שטאַרק איראָנישע לידער קעגן די חסידים און זייערע רביים; בערל בראָדער מיט זײַן נוסח „איך אָרעמער ___‟ האָט באַשריבן דעם ייִד פֿון אַ גאַנץ יאָר און זײַנע צרות. מיכל גאָרדאָן האָט געשריבן אַזוינע לידער ווי „די באָרד‟ און „די משקה‟: מיט הומאָר, אָבער אָן דעם סאַרקאַזם פֿון זבאַרזשערן.

צונזער איז געווען דער נאַציאָנאַלער ייִד צווישן די אַנדערע. ער האָט געשריבן מאָראַלישע לידער פֿון אַ טיף טראַדיציאָנעלער פּערספּעקטיוו. איז נישט קיין וווּנדער וואָס די ישיבֿה־בחורים אין די שטרענגע ליטווישע מוסר־ישיבֿות האָבן געזונגען זײַנע לידער. „דאָס ליד פֿון אײַזנבאַן‟ קען מען נאָך געפֿינען ווי אַן אַנאָנימע שאַפֿונג אין הײַנטיקע חסידישע לידער־זאַמלונגען ווי „השיר והשבֿח”.

אַ גאַנצע וועלט מיט אײַזנבאַנען איז אין אונדזער צײַט געוואָרן.
וועלכע פֿירן פּאַסאַזשירן, אָרעם און רײַך.
לויפֿט זען דעם חידוש, נאָר האָט בזכּרון,
אַז דאָס איז אַ משל פּונקט קעגן אײַך.

צונזער האָט פֿאַרדינט זײַן פּרנסה ווי אַ בדחן, להיפּוך צו די אַנדערע דערמאָנטע פֿאָלקספּאָעטן. אַ גוטער בדחן האָט געקענט אימפּראָוויזירן, אויסטראַכטן „שטיי־גראַמען” אויפֿן אָרט אין וועלכע ער וואָלט אַרײַנגעפֿלאָכטן אין איין גראַם די נעמען פֿון חתן־כּלה און מחותּנים, די סדרה פֿון דער וואָך, און אַפֿילו די וועלט־פּאָליטיק. צונזער איז געווען אַנדערש און איז געקומען צו דער חתונה מיט זײַן ביכל און געזונגען זײַנע פֿאַרטיקע לידער, און מענטשן זענען אייגנס געקומען אים צו זען און צו הערן. דער שרײַבער ג. זעליקאָוויטש האָט געשריבן, אַז צונזער האָט געהאַט נאָר איין קאָנקורענט — אַבֿרהם גאָלדפֿאַדען.

„דער זינגער פֿון ייִדישן פֿאָלק‟ איז געקומען קיין אַמעריקע און אויפֿגעשטעלט אַ דרוקערײַ, כאָטש ער איז מיט דער צײַט בלינד געוואָרן. מע קען לייענען אַ סך זכרנות וועגן צונזערן אויף דער עלטער אויף דער איסט־סײַד פֿול מיט רחמנות צום דיכטער, אָבער ער איז נישט געזעסן מיט ליידיקע הענט; גאָר פֿײַנע לידער האָט ער אָנגעשריבן אינעם גאָלדענעם לאַנד און ער האָט פֿאַרשטאַנען, אַז אַמעריקע האָט מיליאָניען ייִדן געהאָלפֿן אַנטלויפֿן פֿון אַ ביטערן לעבן.

איין יאָר לויפֿט אַריבער,
זעט, דער מענטש פֿאַרדינט!
ליווערט באַלד שוין איבער
אין ניו־יאָרק זײַן געזונט.
טאַלאַנטן באַלד געגעבן,
זיי מאַכן שוין די נויט ניט אָן.
צווישן אַ וועלט מענטשן
הערט מען זיי אויך בענטשן
קאָלומבוס און וואַשינגטאָן.
(„קאָלומבוס און וואַשינגטאָן”)

אליקום צונזער וועט בלײַבן אינעם פּאַנטעאָן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, ווײַל אין זײַן שאַפֿונג דריקט ער אויס די עכטע צײַטגײַסט פֿון די רוסיש־ייִדישע אימיגראַנטן פֿונעם סוף־19טן יאָרהונדערט. מע קען הערן ווי נתן ענטין זינגט צונזערס „דאָס ליד פֿון אײַזנבאַן‟: