ייִוואָ־אויסלייג אויף אײַער „אײַ־פֿאָון‟

YIVO Spelling On Your iPhone

לערי קיי בײַ דער אַרבעט
לערי קיי בײַ דער אַרבעט

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published February 07, 2016, issue of March 04, 2016.
ווי אַזוי קייס נײַע קלאַוויאַטור וועט אויסזען אויפֿן „אײַ־פֿאָון‟
ווי אַזוי קייס נײַע קלאַוויאַטור וועט אויסזען אויפֿן „אײַ־פֿאָון‟

אַ ייִדישע קלאַוויאַטור פֿאַרן „אײַ־פֿאָון‟, וואָס נעמט אַרײַן אַלע דיאַקריטישע צייכנס פֿונעם ייִוואָ־אויסלייג, ווערט איצט אויספּראָבירט, און דאַרף ווערן צוטריטלעך פֿאַרן ברייטן עולם אין דער נאָענטער צוקונפֿט. דעם „אַפּ‟ וועט מען קענען ניצן מיט אַלע „אײַ־פֿאָונס‟ און „אײַ־פּעדס‟, און וועט נישט קאָסטן קיין געלט.

די קלאַוויאַטור, צונויפֿגעשטעלט פֿונעם „אַפּ‟־אַנטוויקלער לאַרי (לייבל מיכאל) קיי, ניצט דעם זעלבן סדר אותיות ווי די אַמאָליקע ייִדישע שרײַבמאַשינקעס, און ווי די העברעיִשע קלאַוויאַטור, וואָס ווערט באַניצט עד־היום אין ישׂראל.

קייס קלאַוויאַטור איז נישט די איינציקע, וואָס דערלויבט מענטשן צו שרײַבן די דיאַקריטישע צייכנס פֿון ייִוואָ אויף זייערע „אײַ־פֿאָונס‟. מיט אַ האַלב יאָר צוריק האָט זאבֿ קלעמענצאָן, אַ קאָמפּיוטער־פּראָגראַמירער לעבן וואַנקוּווער, קאַנאַדע, אַרויסגעלאָזט אַ „ייִוואָ־‟־געשטימטע קלאַוויאַטור (וואָס איז אויך פֿרײַ פֿון אָפּצאָל), אָבער מיט אַ גאָר אַנדערן סדר פֿון די אותיות. יענע סיסטעם, וואָס הייסט QWERTY, איז באַזירט אויפֿן אותיות־סדר פֿון דער ענגלישער קלאַוויאַטור, וווּ דער ייִדישער אות „מ‟ געפֿינט זיך אויף דער קלאַוויש M, און דער „ט‟ געפֿינט זיך אויפֿן קלאַוויש T. (דער איינציקער אויסנאַם איז דער אות „ש‟, וואָס געפֿינט זיך אויפֿן קלאַוויש W, ווײַל קיין ייִדישער קלאַנג פֿאַר W איז אויף ייִדיש נישטאָ). בײַ מענטשן, וואָס קענען טיפּירן גיך אויף ענגליש, איז די QWERTY־סיסטעם אַ סך גרינגער צו ניצן, איידער זיך אויסצולערנען די טראַדיציאָנעלע ייִדישע קלאַוויאַטור.

מער אינפֿאָרמאַציע וועגן דער QWERTY־קלאַוויאַטור קען מען געפֿינען אויף קלעמעצנאָמס בלאָג.

דער QWERTY־נוסח
דער QWERTY־נוסח

דאָס קענען שרײַבן טעקסטלעך און בליצבריוו מיט די דיאַקריטישע צייכנס אויף אַן „אײַ־פֿאָון‟ איז אַ זאַך, וואָס ייִדישיסטן, ייִדיש־סטודענטן און ־אַקאַדעמיקער האָבן שוין לאַנג געוואַרט אויף דעם. ביז איצט האָט מען געמוזט שרײַבן מיט לאַטײַנישע אותיות, אָדער — אויב מע האָט געוואָלט דווקא שרײַבן מיט אַ ייִדישער שריפֿט — מיט דער העברעיִשער קלאַוויאַטור, וואָס נעמט נישט אַרײַן קיין שום נקודות. אַנשטאָט דעם זאַץ: „עס פֿרייט מיך, וואָס די שרײַבסט אַ נײַ בוך‟, האָט מען געמוזט שרײַבן: Es freyt mikh vos du shraybst a nay bukh אָדער: „עס פרייט מיך וואס דו שרייבסט א ניי בוך‟.

דאָס שרײַבן ייִדיש מיט לאַטײַנישע אותיות איז הײַנט אַזוי פֿאַרשפּרייט, אַז אַ סך מענטשן זאָרגן זיך, אַז מיט דער צײַט וועט מען אין גאַנצן אויסמײַדן דעם ייִדישן אַלף־בית בײַם שרײַבן אויף ייִדיש. שוין אין 2009 האָט ד״ר שיקל פֿישמאַן שטאַרק קריטיקירט „די שיטה פֿון שרײַבן ייִדיש מיט גוייִשע אותיות, דאָס הייסט, מיט די אותיות פֿון ׳גלחות׳‟: „אין די ייִדישע אותיות ליגט ניט נאָר אַ וועלט מיט ייִדישער שיינקייט, אַ וועלט מיט ייִדישער קדושה, מיט ייִדישן אויסדויער, מיט ייִדישן שטאָלץ, נאָר אַ וועלט וואָס איז פֿול אי מיט ייִדישן אינהאַלט און אי מיט ייִדישן אָנהאַלט!‟ האָט פֿישמאַן באַמערקט.