די ייִדישע פּרעסע — אַמאָל און הײַנט

The Yiddish Press, Then and Now

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published March 03, 2016, issue of March 18, 2016.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

אין 1881, האָט צעדערבוים אָנגעהויבן אַרויסגעבן אַן אַנדער ייִדישע צײַטונג אין פּעטערבורג — „ייִדישעס פֿאָלקס־בלאַט‟. אַ דאַנק פֿאַרשיידענע ספּעציעלע בײַלאַגעס, האָט די אויסגאַבע צוגעצויגן די בעסטע ייִדישע שרײַבער פֿון יענער תּקופֿה, אַרײַנגערעכנט דעם יונגן שלום־עליכם. „ייִדישעס פֿאָלקס־בלאַט‟ האָט געבליט ביז 1890, ווען דער נײַער פֿאַרלעגער, ישׂראל לווי, האָט עס פֿאַרמאַכט. צעדערבוים איז ניפֿטר געוואָרן אין 1893. אויף דער דערמאָנטער ביבליאָטעק־וועבזײַט, Jpress.org.il, געפֿינען זיך איצט ס׳רובֿ נומערן פֿון „קול מבֿשׂר‟, וואָס זענען אַרויס פֿון 1862 ביז 1870. צוליב דער אַנטוויקלונג פֿון די הײַנטיקע אונטערנעץ־טעכנאָלאָגיעס, קאָן מען זיך פֿאָרשטעלן, ווי אַזוי מיט איבער 150 יאָר צוריק איז אין רוסלאַנד אויפֿגעקומען די טראַדיציע פֿון מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור און פּרעסע.

די אַלטע רעקלאַמעס אין „קול מבֿשׂר‟ העלפֿן אויך זיך צו באַקענען מיטן אַמאָליקן ייִדישן לעבן. למשל, עמעצער האָט אין 1863 רעקלאַמירט אַ זיסן און שטאַרקן כּשרן ווײַן, „פּערווי (ערשטער) סאָרט, קאָסט דער עמער אַ קערבל‟. ווי מע זעט, איז דער באַנוץ מיט איבעריקע ווערטער פֿון דער אַרומיקער „שׂפֿת־המדינה‟ איז נישט קיין חידוש בײַ די הײַנטיקע אַמעריקאַנער חסידים. די אַמאָליקע אָדעסער משׂכּילים האָבן מיט דעם אויך „געזינדיקט‟, הגם די אַרומיקע שפּראַך איז געווען בײַ זיי, פֿאַרשטייט זיך, רוסיש. צווישן די רעקלאַמעס טרעפֿן זיך אַזעלכע פּערל, ווי: „די גלאַוונע קאָנטאָר פֿון דער אָבשטשעסטוואָ פּאַראָכאָדסטוואַ אי טאָרגאָוולי‟ („די הויפּט־ביוראָ פֿון דער געזעלשאַפֿט פֿאַר שיף־נסיעות און האַנדל‟). אַזאַ ייִדיש איז נישט ווײַט פֿון צעדערבוימס חלום וועגן רוסיש.

אַז מע רעדט שוין וועגן די הײַנטיקע חסידים, איז אינטערעסאַנט צו באַמערקן, ווי אַזוי די ייִדיש־רעדנדיקע וועלט האָט זיך געביטן במשך פֿון דורות. אין ניו־יאָרק איז הײַנט פֿאַראַן אַ פֿרומע אויטאָמאַטישע טעלעפֿאָן־ליניע מיטן נאָמען „קול מבֿשׂר‟, געגרינדעט אין 2003, וואָס דערציילט די פֿרישע וועלט־נײַעס, ווי אויך וועגן וועטער, טראַנספּאָרט־פּראָבלעמען און אַנדערע אַקטועלע טאָג־טעגלעכע ענינים. אויפֿן דאָזיקן נומער קאָן מען אויך אויסהערן תּורה־שיעורים און חסידישע ניגונים. להיפּוך צו דער היסטאָרישער משׂכּילישער צײַטונג, איז דער צוועק פֿון דער ליניע פּונקט אַ פֿאַרקערטער: צו פֿאַרשפּרייטן די אינפֿאָרמאַציע אויף אַ „כּשרן‟ אופֿן, אַנשטאָט דעם „טרייפֿענעם‟ ראַדיאָ אָדער נאָך ערגער — אינטערנעץ.

בעצם, טראָגט פּונקט דעם זעלבן נאָמען, ווי די אַמאָליקע אָדעסער צײַטונג, אַ בפֿירוש אַנטי־משׂכּילישער פּראָיעקט פֿון קולטורעלער איזאָלאַציע. אין תּוך אַרײַן, ווערן אָבער אינעם הײַנטיקן חסידישן „קול מבֿשׂר‟ אויך באַנוצט די מאָדערנע קאָמפּיוטער־טעכנאָלאָגיעס, וואָס דערמעגלעכן אונדז איבערצוהיפּן גאַנצע תּקופֿות, און אויף אַ לעבעדיקן אופֿן זיך פֿאָרצושטעלן, ווי אַזוי די ייִדישע פּרעסע האָט זיך אַנטוויקלט במשך פֿון צוויי יאָרהונדערטער.