לאָמיר זײַן ייִדן, נישט קיין אַנגלאָסאַקסן!

Let's Be Jewish, not Anglo-Saxon!


פֿון הערשל גלעזער

Published March 11, 2016, issue of April 01, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אַ צווייטע מעשׂה שהיה: בײַ אַ ייִדישער אונטערנעמונג האָט מען געזונגען מאַרק וואַרשאַווסקיס „דעם מילנערס טרערן“. האָב איך ווידער אַ מאָל געהערט דאָס וואָרט tearjerker. כ׳בעט אײַך זייער: דאָס ליד איז טאַקע סענטימענטאַל און קען אַרויסרופֿן אַ טרער, אָבער דאָס איז דען געווען וואַרשאַווסקיס כּוונה? פֿאַרקערט, פּונקט אַזוי ווי קאַרפּינאָוויטש, האָט וואַרשאַווסקי דערציילט וועגן אַן אמתער טראַגעדיע, דאָס מאָל — וועגן דעם ווי מע האָט אָנהייב 20סטן י״ה אין רוסלאַנד אַרויסגעשיקט ייִדן פֿון די דערפֿער אין די שטעט אַרײַן, ייִדן וואָס האָבן זיך דורות לאַנג געפֿונען אין דאָרף. (דאָס איז אויך אַ הויפּט־טעמע פֿון „טבֿיה דער מילכיקער“.) פֿון ווען אָן איז דאָס דערציילן וועגן אַ טראַגעדיע געוואָרן שונדיש?

מי לנו גדול כּמרדכי געבירטיג, אָבער לויט אונדזערע אַנגלאָסאַקסישע מאָסן זענען זײַנע לידער אויך „איבער דער מאָס“. זײַנע קינדער־לידער זענען טאַקע סענטימענטאַל, אָבער די סענטימענטן קומען פֿון טיפֿן האַרצן און זענען נישט געווען געצילעוועט סתּם אַרויסצורופֿן אַ טרער. אַגבֿ, אַז מע קען געבירטיגס ווערק און ביאָגראַפֿיע, ווייסט מען דאָך אויך, אַז ר׳האָט נישט בלויז געשאַפֿן לידער וועגן קינדער און קינדער־יאָרן, נאָר אויך פּאָליטישע („אַרבעטסלאָזער מאַרש“, „אונדזער שטעטל ברענט“ און אַנדערע), און איז געווען אַן אַקטיווער ייִדישיסט; און פֿון זײַנע לידער האָט ער נישט געהאַט קיין לײַכטע פֿאַרדינסטן.

זעט איר, צון אַלע טענות וואָס מע קען האָבן צו די וואָס האָבן געשאַפֿן „פֿידלער אויפֿן דאַך“, קען איך צוגעבן נאָך איינע: אויב מע לייענט די טעקסטן פֿון די לידער, געפֿינט מען דאָרטן ביליקע סענטימענטן, נישט פֿון טיפֿן האַרצן, נאָר גיכער, בין איך חושד, גרינג צו פֿאַרדינען אַ גראָשן…

די אונטערשטע שורה: אונדזער מיזרח־אייראָפּעיִשע ירושה האָט אַ סך שאַטירונגען, וואָס אַ טייל דערפֿון קענען מיר אָפּהיטן. אפֿשר קענען מיר אויך אָפּהיטן דאָס, וואָס אונדזערע אָבֿות און אמהות האָבן נישט אַזוי מורא געהאַט פֿאַר זייערע געפֿילן?