דיאַלעקטן בײַ בעלי־חײם

‪Dialects in the Animal Kingdom‬

Yehuda Blum

פֿון איציק בלימאַן

Published March 16, 2016, issue of April 01, 2016.

יעדע שפּראַך האָט זיך אירע אײגענע װערטער און אױסדרוקן אױף נאָכצומאַכן די „שפּראַכן“ פֿון די חיות. אױף ייִדיש קרײעט דער האָן „קוקעריקו“, בשעת אױף ענגליש מאַכט ער „קאַק־אַ־דודל־דו“. אױף ייִדיש האַװקעט דער הונט „האַװ־האַװ“, בשעת אױף ענגליש דערלאַנגט ער אַ האַרציקן „װוּף־װוּף“. די קאַץ מיאַוקעט מער־װײניקער דעם זעלבן „מיאַו“ אױף אַלע שפּראַכן, אָבער בײַ די חזירים הערט זיך אַ שפּאָר ביסל װאַריאַציע: „אױנק“ אױף ענגליש, „גרונס“ אױף דײַטש, „קנאָר“ אױף האָלענדיש, „בו־בו“ אױף יאַפּאַניש.‬

פֿאַר װאָס קלינגען די חיות אַנדערש אױף די פֿאַרשידענע (מענטשלעכע) לשונות? פֿאָרלײגן קען מען צװײ היפּאָטעזן: די ערשטע היפּאָטעז איז, אַז אין דער געשיכטע פֿון יעטװידער שפּראַך האָט מען די בעל־חייִשע קלאַנגען אַנדערש געהערט און אַנדערש „איבערגעזעצט“, לױט דער פֿאָנאָלאָגיע (די מעגלעכע קאָנסאָנאַנטן און װאָקאַלן) װאָס מען איז נוטה געװען צו ניצן. די חיות קלינגען הונדערט פּראָצענט די זעלבע, נאָר דער מענטש הערט זײ אַנדערש דורך די „אױערן“ פֿון דער אָדער יענער שפּראַך.

די צװײטע היפּאָטעז איז, אַז די חיות װאָס לעבן, אַ שטײגער, אין ענגלאַנד קלינגען טאַקע אַנדערש פֿון די חיות אין כינע. ס׳קען געמאָלט זײַן, אַז פּונקט װי אַ גאַליציאַנער, להבֿדיל, רעדט אַרױס דאָס װאָרט „דו“ װי [די] און „בײן“ װי [בײַן], מעג דער ייִדישער האָן מאַכן „קוקעריקו“, דער פֿראַנצײזישער „קאָקאָריקאָ“, דער שפּאַנישער „קיקיריקי“.

די ערשטע היפּאָטעז איז לכל־הדעות אַ סך אַ בעסערע טעאָריע. פֿאַראַן אַ װיכטיקער אונטערשײד צװישן רעדן און קאָמוניקירן, און דער מענטש איז די אײנציקע חיה, װאָס פֿאַרמאָגט טאַקע אַ שפּראַך, אַ פֿולע גראַמאַטיק, אין װעלכער מע קען אױסדריקן קאָמפּליצירטע געדאַנקען, רעדן איראָניש, זאָגן ליגנס. אָבער חיות קאָמוניקירן אױך, למשל, װען זײ דאַרפֿן באַװאָרענען אַנדערע װעגן אַ שׂונא, װאָס קומט זײ אױפֿפֿרעסן. פֿאַר װאָס זאָלן זײ נישט האָבן קײן דיאַלעקטן, אַפֿילו אַז מיר הערן נישט קײן אונטערשײד?

אױף „Language Log“, אַ פּאָפּולערער בלאָג, צונױפֿגעשטעלט פֿון פּראָפֿעסיאָנעלע לינגװיסטן, האָט זיך לעצטנס געדרוקט אַן נײַעסל װעגן אַ פֿאָרשונג פֿון ד״ר סוזען שאָץ, אַ פּראָפֿעסאָרין פֿון פֿאָנעטיק בײַם לונדער אוניװערסיטעט אין שװעדן. איר פּראָיעקט הײסט, „מעלאָדיע אין קאָמוניקאַציע צװישן מענטש און קאַץ“. אײן ציל איז צו פֿאַרגלײַכן דאָס מיאַוקען פֿון קעץ אין צװײ שװעדישע שטעט, שטאָקהאָלם אין צענטער פֿון לאַנד און לונד אין סאַמע דרום. זי װעט אױסניצן די נײַסטע אַנאַליטישע מעטאָדאָלאָגיע אין פֿאָנעטיק, כּדי צו באַשרײַבן די אינטאָנאַציע, װאָס די קעץ ניצן מיט זײערע בעלי־בתּים.