צי האָט די תּימנער עדה אַ צוקונפֿט?

Future of Yemeni Jewry?

אַ 19־יאָריקער חתן אין רײַדאַ, תּימן, גרייט זיך חתונה צו האָבן אינעם יאָר 2008 — מיט אַ „קאַלאַשניקאָוו‟ אין דער האַנט
Getty Images
אַ 19־יאָריקער חתן אין רײַדאַ, תּימן, גרייט זיך חתונה צו האָבן אינעם יאָר 2008 — מיט אַ „קאַלאַשניקאָוו‟ אין דער האַנט

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published March 17, 2016, issue of April 01, 2016.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

אין די 1950ער יאָרן, האָט דער סאַטמאַרער רבי, יואל טייטלבוים, געשאַפֿן די חסד־אָרגאַניזאַציע „רבֿ טובֿ‟, כּדי צו העלפֿן די ייִדן אַוועקצופֿאָרן פֿונעם ראַטן־פֿאַרבאַנד און אַנדערע לענדער, וווּ ס׳האָט זיי געדראָט אַ גײַסטיקע אָדער פֿיזישע סכּנה. במשך פֿון יאָרן, האָבן די סאַטמאַרער אויך געבראַכט אַ ממשותדיקע צאָל תּימנער ייִדן קיין אַמעריקע. ווען פֿון דער ייִדישער קהילה אין תּימן זענען געבליבן בלויז קליינע גרופּעס, האָבן די אַמעריקאַנער פֿרומע אָרגאַניזאַציעס זיך מיט דערפֿאָלג פֿאַרמאָסטן מיט דער ציוניסטישער אַגענץ „סוכנות‟. אָנהייבנדיק פֿון 2009, זענען בערך אַ העלפֿט פֿונעם קנאַפּן האַלבן טויזנט ייִדן, וואָס זענען דעמאָלט נאָך געבליבן אין תּימן, אָנגעקומען קיין מאָנסי. ס׳רובֿ פֿון די פּליטים האָבן אַ שײַכות צו סאַטמאַר.

צום באַדויערן, האָט זיך אַרויסגעוויזן, אַז אין אַ טייל פֿאַלן האָט די הײַנטיקע „סאַטמאַריזאַציע‟ פֿאַקטיש דאָס זעלבע קרומע פּנים, ווי די „ציוניזאַציע‟. אויב אַפֿילו די חסידישע אָדער כּמו־חסידישע תּימנער לערנען זיך אויס ייִדיש, בלײַבן זיי פֿרעמד אין די „היימישע‟ קרײַזן פֿונעם אַשכּנזיש אונגערישן שניט.

אינעם יאָר 2003 איז אַרויס ניצן גלעדיס דאָקומענטאַר „אין דער סאַטמאַרער געפֿענקעניש‟. צוליב אַ טראַגיש אומגליק, האָט אַ תּימנער משפּחה אין מאָנסי פֿאַרלוירן זייער קליינע טאָכטער. די אַמעריקאַנער קינדער־אינסטאַנצן האָבן באַשלאָסן אָפּצונעמען די אַנדערע פֿינף קינדער בײַ די טאַטע־מאַמע און זיי איבערגעבן צו עטלעכע סאַטמאַרער משפּחות, וועלכע האָבן זיי צוגענומען, כּדי „אויסצומענטשלען‟. הגם דער פֿילם איז פֿול מיט איבערגעטריבענער אַנטי־חסידישער פּראָפּאַגאַנדע, שילדערט ער די טרויעריקע היסטאָרישע איראָניע. שטרעבנדיק אָפּצוראַטעווען די תּימנער ייִדן פֿון דער ציוניסטישער אַסימילאַציע, פֿירן געוויסע אַשכּנזים — אין דעם פֿאַל, גאָר פֿרומע, ייִדיש־רעדנדיקע און אַנטי־ציוניסטישע — אַן אייגענע קאַמפּאַניע פֿון גוואַלד־אַסימילאַציע, אַנשטאָט אָפּצוהיטן די אייגנאַרטיקייט פֿון דער אוראַלטער עטנישער גרופּע.

להיפּוך צו די באַגרעבער פֿון אונדזער שפּראַך, באַווײַזט זיך הײַנט אין אַמעריקע אַ ממשותדיקע צאָל יונגע נאַטירלעכע ייִדיש־רעדער פֿונעם תּימנער אָפּשטאַם. אין מאָנסי טרעפֿן זיך משפּחות, וווּ די אַראַביש־רעדנדיקע זיידעס קאָנען נישט פֿאַרשטיין זייערע ייִדיש־שפּראַכיקע אייניקלען. צי איז דאָס אַ גוטער סימן? עס ווילט זיך האָפֿן, אַז צווישן די תּימנער ייִדן וועלן זיך טרעפֿן גענוג אייגענע אַקטיווע „ייִדישיסטן‟ — אָדער גיכער „ייִדיש־אַראַביסטן‟ — וואָס וועלן ווײַטער איבערגעבן דעם יונגן דור די אוראַלטע מסורה פֿון זייער אונטערגייענדיקער עדה.