ריכאַרד ווײַנערס מין סוררעאַליזם

Richard Weiner's Brand of Surrealism

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published March 22, 2016, issue of April 15, 2016.

די לענדער פֿון מיטל־ און מיזרח־אײראָפּע פֿאַר דער צװײטער װעלט־מלחמה האָבן געבראַכט אױף דער װעלט אַן אײגענאַרטיקן מין ליטעראַרישן שאַפֿן.

די ליטעראַרישע כּלי פֿון פֿאַנטאַסטיק האָט מען גענוצט ניט צוליב מאַכן זײערע װערק מער פֿאַרכאַפּנדיק אָדער באַלערעװדיק, נאָר פֿאַרקערט, כּדי צו צווינגען דעם לײענער צו פֿאַרטראַכטן זיך װעגן כּלומרשט באַשײַמפּערלעך־קלאָרע זאַכן. אײניקע פֿון די דאָזיקע מחברים, װי פֿראַנץ קאַפֿקאַ אױף דײַטש אָדער ברונאָ שולץ אױף פּױליש, זײַנען געװאָרן װעלט־באַרימט. אַנדערע, װי דער נסתּר אָדער דער טשעכישער שרײַבער ריכאַרד װײַנער, פֿאַרנעמען אַ בכּבֿודיק אָרט אין די געהעריקע ליטעראַרישע קאַנאָנען, אָבער זײַנען עד־היום קױם באַקאַנט אין דער ברייטער װעלט.

דער פֿאַקט, װאָס די דאָזיקע מחברים זײַנען געװען ייִדן, איז ניט קײן צופֿעליקײט. דאָס שרײַבן איז פֿאַר זײ געװען אַן אופֿן איבערצוקומען זײער אײגענעם פּראָבלעמאַטישן מצבֿ אין די געזעלשאַפֿטלעכע סבֿיבֿות, װאָס האָבן באַטאָנט די נאַציאָנאַלע „עצמדיקײט‟ און געפֿאָדערט פֿון אַ שרײַבער, ער זאָל זײַן אַ גײַסטלעכער פֿירער און לערער פֿונעם פֿאָלק. די ייִדישע ליטעראַטור איז, אַגבֿ, אױך ניט געװען קײן אױסנאַם. די יונגע ליטעראַטן אין קיִעװ און אין ניו־יאָרק האָבן זיך אַנטקעגנגעשטעלט װאָסער ניט איז אידעאָלאָגישער השגחה איבער ליטעראַטור, סײַ נאַציאָנאַלער און סײַ סאָציאַליסטישער. פֿאַר זײ זײַנען דאָס װאָרט און דער סטיל געװען הײליק. אַמבעסטן האָט עס אױסגעדריקט דער נסתּר אין אַ בריװ צו שמואל ניגער: „אָט דער סגנון דאָס בין איך‟.

איז װער זשע איז געװעּן ריכאַרד װײַנער (1884—1937), דער טשעכישער שרײַבער פֿון ייִדישן אָפּשטאַם, װאָס האָט געלעבט אין פּאַריז און האָט זיך קונה־שם געװען אין דער סבֿיבֿה פֿון דער טשעכישער אינטעליגענץ נאָכן „פּראָגער פֿרילינג‟, אין 1968? װײַנער איז געבױרן געװאָרן אין אַ פֿאַרמעגלעכער ייִדישער משפּחה אין בײמען, װאָס איז דעמאָלט געװען אַ פּראָװינץ אין דער עסטרײַכיש־אונגערישער אימפּעריע. ער האָט שטודירט כעמיע, כּדי ממשיך צו זײַן מיט זײַן משפּחה־געשעפֿט, אָבער צו 27 יאָר האָט ער אױסגעקליבן אַ קאַריערע אין זשורנאַליסטיק און איז אַװעק קײן פּאַריז. בעת דער ערשטער װעלט־מלחמה האָט ער געדינט אין דער עסטרײַכישער אַרמײ, איז פֿאַרװוּנדעט געװאָרן און געליטן פֿון אַ נערװן־אײַנבראָך.