רוחניות

אויפֿן וועג שטייט אַ בוים

On the Road, There's a Tree

פֿון יואל מאַטוועיעוו

בײַ אַלע ייִדן ווערט דער חודש ניסן אַסאָציִיִרט מיטן חג־הפּסח. ס׳איז אָבער פֿאַראַן אַן אַנדער שיינע ניסן־מיצווה, וואָס מע קאָן מקיים זײַן במשך פֿונעם גאַנצן חודש.

אין דער גמרא־מסכתּא „ברכות‟ שטייט געשריבן, אַז רבֿ יהודה — אַ בבֿלישער אמורא פֿונעם דריטן יאָרהונדערט — האָט געזאָגט, אַז ווען מע זעט אין די ניסן־טעג אַ בליִענדיקן בוים, דאַרף מען זאָגן אַ ספּעציעלע ברכה, כּדי צו באַדאַנקען דעם רבונו־של־עולם, וועלכער האָט געמאַכט אַ וועלט, וווּ גאָרנישט פֿעלט, און באַשאַפֿן גוטע באַשעפֿענישן און ביימער, כּדי די מענטשן זאָלן דערפֿון הנאָה האָבן.

צו מײַן חידוש, ווען איך האָב געפֿרעגט וועגן דעם מײַנע אַמעריקאַנער וועלטלעכע און נישט־אָרטאָדאָקסישע ייִדישע באַקאַנטע, האָב איך אויסגעפֿונען, אַז זיי ווייסן גאָרנישט וועגן דער דאָזיקער ברכה. למשל, די סבֿיבֿה־אָרגאַניזאַציע „חזון‟ האָט מיר איבערגעגעבן, אַז זי קלײַבט זיך נישט צו אָרגאַניזירן קיין „ברכּת־האילנות‟; דער פֿאָרשטייער האָט אויסגעזען פֿאַרחידושט פֿון מײַן פֿראַגע.

להיפּוך, האָבן מײַנע נישט־ייִדישע אינטערנעץ־פֿרײַנד פֿון צענטראַל־אַזיע און מיטל־מיזרח מיך לעצטנס ממש פֿאַרוואָרפֿן מיט וווּנדערשיינע פֿאָטאָגראַפֿיעס פֿון ביימער און בלומען, וואָס צעבליִען זיך איצט אינעם דאָזיקן ראַיאָן, צומאָל בפֿירוש לויבנדיק דעם אייבערשטן. ווי באַלד דער דערמאָנטער רבֿ יהודה האָט געוווינט אין פּומבדיתּא אויפֿן שטח פֿונעם הײַנטיקן איראַק, איז גרינג זיך פֿאָרצושטעלן, קוקנדיק אויף די פֿרישע בילדער, פֿאַרוואָס ער האָט געהאַט גרויס הנאָה פֿונעם פֿרילינג־אויפֿבלי אין יענע מקומות.

אַחוץ דער עסטעטישער הנאָה, האָט די „ברכּת־האילנות‟ אַ טיפֿן און רײַכן באַדײַט אין ייִדישקייט. פֿון ראָש־חודש ניסן אָן, לייענט מען יעדן טאָג די קרבנות, וואָס די נשׂיאים פֿון די ייִדישע שבֿטים האָבן געבראַכט אינעם דאָזיקן יאָר־פּעריאָד פֿאַרן אויפֿשטעלן דעם המשכּן. נאָכן לייענען, שטייט אין די סידורים אַ מיסטעריעזער „יהי רצון‟, לויט וועלכן די נשמות ווערן אָנגערופֿן „הייליקע פֿייגל‟ — „ציפּרי קדישי‟. על־פּי־קבלה, קומען אַראָפּ פֿון יענער וועלט די נמשות, וואָס זיצן אויפֿן מויער פֿון גן־עדן, זיצן אויף די ביימער, און דאַוונען פֿאַר ייִדן, וואָס גרייטן זיך צום יום־טובֿ פּסח. פֿון זייער צד, באַווײַזן זיך די נשמות ווי פֿייגעלעך אויף די ביימער, כּדי די מענטשן זאָלן זיי מתּקן זײַן מיט זייערע תּפֿילות און עפֿענען פֿאַר זיי דעם וועג אינעם ליכטיקן גן־עדן. דערפֿאַר, ווען מע בענטשט די ביימער, דערמאָנט מען „בריות טובֿות ואילנות טובֿות‟ — גוטע ביימער און באַשעפֿענישן, מיינענדיק די נשמות.

דער באַרימטער באַגדאַדער פּוסק און מקובל רבי יוסף־חיים, באַקאַנט ווי דער בן־איש־חי, האָט געהאַלטן, אַז ס׳איז בעסער צו זאָגן די ברכּת־האילנות מיט אַ מנין און אַ קדיש, ווײַל די תּפֿילה־בציבור איז בכּוח צו באַפֿרײַען די נשמות, וואָס שטעקן ווי גילגולים אינעם בוים גופֿא.

אין אַ טייל קהילות באַגלייט מען די ברכה מיט אַ ספּעציעלן נוסח פֿון גאַנץ לאַנגע תּפֿילות און בקשות. בײַ די ספֿרדים הייבט זיך אָן דאָס ביימער־בענטשן מיטן באַקאַנטן פֿראַגמענט „פּתח אליהו‟, וווּ אליהו־הנבֿיא פֿאַרגלײַכט אינעם „זוהר‟ די געטלעכע צען ספֿירות מיט אַ בוים, צוגעבנדיק דערמיט אַן אַנדער וויכטיקן סימבאָלישן עלעמענט צום סימבאָלישן באַדײַט פֿון דער ברכה. מע זאָגט אויך דעם קאַפּיטל קמ״ח אין תּהילים, וווּ עס ווערט געשילדערט דאָס שלימות און שיינקייט פֿון דער וועלט, און וווּ יעדער באַשעפֿעניש באַזינגט דעם באַשעפֿער אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים, „די בערג, און אַלע הייכענישן, פֿרוכט־ביימער און אַלע צעדערן‟.