„אָפּגעטאָן אויף טערקיש‟ צי ערנסטע וויסנשאַפֿט?

Turkish Nonsense or Serious Science?

ד״ר ערן אלחייק דערקלערט זײַן מעטאָד פֿונעם פֿאַרבינדן גענעטיק מיט קאָנקרעטער געאָגראַפֿיע
ד״ר ערן אלחייק דערקלערט זײַן מעטאָד פֿונעם פֿאַרבינדן גענעטיק מיט קאָנקרעטער געאָגראַפֿיע

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published June 22, 2016, issue of June 25, 2016.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

אין דער תּנ״כישער תּקופֿה האָט דאָס וואָרט „אַשכּנז‟, ווי עס גלייבן די לינגוויסטן, באַצייכנט די סקיטן — דאָס באַרימטע אוראַלטע איראַנישע פֿאָלק. אַ טייל פֿאָרשער גלייבן, אַז דער אַלטער נאָמען פֿון די אָסעטיניער, „אַס‟ אָדער „אַש‟, שטאַמט פֿונעם זעלבן שורש.

אין דער קאַיִרער גניזה האָט דער באַקאַנטער פֿאָרשער שניאור־זלמן (סאָלאָמאָן) שעכטער אַנטדעקט אַ כאַזאַרישן דאָקומענט, אָנגעשריבן מיט איבער 1,000 יאָר צוריק, וווּ עס ווערט דערקלערט, אַז די כּוזרישע גרים האָבן זיך אויסגעמישט מיט די פּערסישע ייִדן און נאָכגעפֿאָלגט דעם מוסטער פֿון די אַלאַנען, די אָבֿות פֿון די אָסעטינער, וועלכע האָבן זיך נאָך פֿריִער מגייר געווען. אויך בנימין פֿון טודעלע דערמאָנט אין זײַנע נסיעות, אַז אין אַלאַניע איז געווען אַ גרויסע ייִדישע קהילה.

אינעם ערשטן יאָרהונדערט, האָט די איראַניש־שטאַמיקע קיניגין העלענאַ, באַקאַנט אין דער ייִדישער טראַדיציע ווי הלני המלכּה, זיך מגייר געווען און פֿאַרשפּרייט ייִדישקייט אין איר לאַנד אַדיאַבענע, אויפֿן צפֿון פֿונעם הײַנטיקן איראַק. אין דער זעלבער צײַט, האָט דער קריסטלעכער אַפּאָסטאָל פּאַול געטענהט אין זײַנע בריוו, אַז אין גאַלאַטיע, הײַנט צפֿון־טערקײַ, האָבן די פֿריִיִקע מיסיאָנערן פֿאַרייִדישט די אָרטיקע תּושבֿים אַנשטאָט צו פּרעדיקן זײַן נײַע רעליגיע. אויב מע נעמט די דאָזיקע דרײַ ראַיאָנען אין באַטראַכט, צוזאַמען מיט דער באַרימטער כאַזאַריע, באַקומט זיך אינעם צענטער טאַקע די געגנט פֿון אלחייקס אַנאַליז.

ד״ר דוד כּ״ץ ווײַזט מיט שטאַרקע ראיות, אַז די אַמאָליקע שאַפֿער פֿון ייִדיש האָבן גערעדט אויף אַ פּערסיש־שטאַמיקן אַראַמישן דיאַלעקט. אַן אַנדער פֿאָרשער, דן שאַפּיראַ, האָט דעמאָנסטרירט, אַז די ייִדישע גראַמאַטיק האָט אַ כּמו־פּערסישן מיזרחדיקן טעם. נאָך איין אַנאָמאַליע איז די אַשכּנזישע הבֿרה פֿון לשון־קודש; צופֿעליק צי נישט, רעדט מען אַרויס די סעמיטישע ווערטער אויף אַן ענלעכן אופֿן דווקא אין איראַן.

אלחייק פֿאַרטיידיקט זײַן שיטה מיט אַן אַמביציעזן טאָן און באַשולדיקט זײַנע אָפּאָנענטן אין ליגנערײַ. פֿון זייער צד, וואַרפֿן די קעגנער אויף אים פּעך און שוועבל. הגם זײַנע סטאַטיסטישע חשבונות זענען צווייפֿלהאַפֿטיק, לייגט זיך אויפֿן שׂכל, אַז אין דער פֿריִיִקער אַשכּנזישער געשיכטע האָבן די איראַנישע גרים טאַקע געשפּילט אַ מערקווירדיקע ראָלע, וואָס מע דאַרף אָבער נישט איבערטרײַבן. אַנשטאָט צו קריגן זיך אַרום די פּראָצענטן פֿונעם ייִדישן בלוט, איז כּדאַי זיך צו פֿאַרטראַכטן, אַז דאָס פֿולע היסטאָרישע בילד קאָן זײַן פּונקט אַזוי חידושדיק און קאָמפּליצירט, ווי אונדזער גײַסטיקע טראַדיציע.