ייִדיש־סטודענטן װאָס זענען שױן אין די יאָרן

Heritage Yiddish Speakers Return to the Classroom

Yehuda Blum

פֿון איציק בלימאַן

Published July 03, 2016, issue of June 25, 2016.

— „װער איז דער לערער?“

— „דער בײבי דאָרטן!“

אַזױ האָבן רעאַגירט צװײ סטודענטקעס װען איך בין צום ערשטן מאָל אַרײַן אין אַרבעטער־רינג לערנען דעם שפּראַכקורס „שמועסן פֿאַר אָנהײבערס“. װי אַ יונגער ייִדיש־לערער האָב איך נישט אײן מאָל געלערנט עלטערע לײַט, װאָס האָבן באַװוּנדערט מײַנע „יונגע כּוחות“ (און אַפֿילו געפּרוּװט מיך משדך זײַן מיט זײערע טעכטער). איך בין שױן צוגעװױנט דערצו. אָבער אין דעם פֿאַל בין איך אױך געװען אַ ביסל שאָקירט פֿון דעם אונטערשײד אין עלטער צװישן מיר און מײַנע סטודענטן: איך בין געװען דער ייִנגסטער אין קלאַס… מיט קנאַפּע פֿערציק יאָר.

איך האָב געװוּסט פֿון פֿריִער אַז אױפֿן קורס האָבן זיך פֿאַרשריבן דװקא נישט קײן „אָנהײבערס“, נאָר עלטערע מענטשן װאָס קענען ייִדיש פֿון דער הײם — ס’רובֿ קינדער פֿון אימיגראַנטן. איך האָב אױך געװוּסט אַז זײ קענען נישט לײענען דעם אַלף־בית (און האָבן בפֿירוש נישט געװאָלט, מיר זאָלן זיך אָפּגעבן מיטן אײַנחזרן די ייִדישע אותיות). דערפֿאַר האָב איך זיך געדאַרפֿט באַגײן אָן מײַנע געװײנטלעכע לערן־מאַטעריאַלן און צוגרײטן נײַע זאַכן געשריבן מיט דער ייִװאָ־ראָמאַניזירונג. (די הײמאַרבעט האָבן זײ אַװדאי געשריבן מיט װאָס פֿאַר אַן אָרטאָגראַפֿיע ס’איז זײ נאָר אײַנגעפֿאַלן.)

דאָס לערנען עלטערע סטודענטן פֿאָדערט אין גאַנצן אַן אַנדער שיטה. ס’איז זײער שװער, למשל, פֿאָרױסצוזאָגן װעלכע שפּראַכיקע און קולטורעלע ענינים װעלן דעם סטודענט זײַן באַקאַנט און װעלכע פֿרעמד. אױף אַ לעקציע װעגן חתונה האָבן און משפּחה־גלידער (און די אַלע װערטער װאָס האָבן צו טאָן מיט די צװײ טעמעס) מיך איבערראַשט, װאָס אײן סטודענטקע האָט אונדז דערקלערט די אַלטע ייִדישע טראַדיציעס פֿון „שרײַבן תּנאָים“. אָבער אױף אַ צװײטער לעקציע װעגן דער ייִדישער מוזיק האָב איך זיך דערװוּסט, אַז נישט קײן אײן סטודענט האָט פֿריִער געהערט דעם נאָמען איציק מאַנגער אָדער זײַן ליד „אױפֿן װעג שטײט אַ בױם“.

בײַ מיר איז די גרעסטע פֿרײד פֿון לערנען אַזאַ גרופּע געװען צו רעדן מיט זײ אײנציקװײַז און הערן װי אַזױ זײ דריקן זיך אױס אין זײער מאַמע־לשון. אמת, דער פֿאַקט װאָס זײ האָבן אַזױ לאַנג נישט געניצט די שפּראַך שאַפֿט פֿאַר זײ אומבאַקװעמלעכקײטן בײַם רעדן פֿרײַ, און אַ סך װערטער פֿון דער מאָדערנער װעלט האָבן זײ פּשוט נישט געקענט. אין זײער הײמאַרבעט האָבן זײַ אָפֿט געמאַכט גרײַזן (למשל, שרײַבן „מײַנע פֿרױ“ אַנשטאָט „מײַן פֿרױ“, אָדער „הײַנט איך גײ“ אַנשטאָט „הײַנט גײ איך“) — אַזעלכע גרײַזן װאָס זײ װאָלטן בשום־אופֿן נישט געמאַכט בײַם רעדן. און צוליב דעם װאָס אין ענגליש ניצט מען זײער זעלטן די טאָפּיקאַליזאַציע (ד”ה, שטעלן דעם אָביעקט אָנהײב זאַץ: „דעם קוגל האָט יאָסל אױפֿגעגעסן“ אַנשטאָט „יאָסל האָט אױפֿגעגעסן דעם קוגל“) האָבן זײ דאָס זעלטן װען געניצט אין ייִדיש.