אַ ייִדענע אַ קאָזאַק

A Woman Strong as a Cossack

פֿון הערשל גלעזער

Published July 10, 2016, issue of June 25, 2016.

„בילד פֿון אַ דינסט‟, אַבראַהאַם וואַן סטרי (1753—1826)
„בילד פֿון אַ דינסט‟, אַבראַהאַם וואַן סטרי (1753—1826)

אין דער רובריק לערנען מיר זיך דעם טײַטש פֿון געשמאַקע פּויליש־ייִדישע ווערטער און אויסדרוקן, וואָס יצחק באַשעוויס זינגער האָט געניצט אין זײַן ראָמאַן „פֿאַמיליע מושקאַט‟.

אין יצחק באַשעוויס זינגערס ראָמאַן „משפּחה מושקאַט, שרײַבט ער: „ר׳ משולם [האָט] געוויזן דעם ווײַב און דער שטיפֿטאָכטער זײַן דירה. אַלץ איז דאָ געווען אײַנגעריכטעט פֿאַר אַ גרויסער משפּחה“.

אַ טשיקאַווער דײַטשמעריזם, „אײַנגעריכטעט“, וואָס ענדיקט זיך נאָך אויף „…טעט“. ווען ס׳איז אַ וואָרט מיט ייִדישע וואָרצלען וואָלט מען אַוודאי געזאָגט „אײַנגעריכט“. אָבער דאָ וואָלט מען אויף ייִדיש גיכער געזאָגט „אויסגעריכט“. „אײַנריכטן“, ווידער, לכל־הפּחות בײַ ליטווישע ייִדן, איז טײַטש „זיך באַמאַכן“. אַ קינד וואָס האָט זיך אײַנגעריכט האָט זיך במחילה באַמאַכט. אָט דערציילט מאַקס ווײַנרײַך פֿון אַ דײַטש וואָס איז נאָך דער ערשטער וועלט־מלחמה געבליבן אין ווילנע און געוואָרן אַ לערער אין אַ ייִדישער שול. האָט ער איין מאָל געניצט ס׳וואָרט „אײַנריכטן“ מיטן דײַטשישן טײַטש און נישט פֿאַרשטאַנען, פֿאַר וואָס די קינדער האָבן אויסגעשאָסן מיט אַ געלעכטער…

בײַ ר׳ משולמען אין דער דירה איז געווען אַ ביבליאָטעק, וווּ סע „זענען דרײַ ווענט געווען פֿול ביז אַרויף מיט ספֿרים…. רויזע־פֿרומעטל איז צוגעגאַנגען צו די פּאָליצעס, אַרויסגענומען אַ ספֿר, מעשׂה מאַנסביל“. דערפֿון קען מען דרינגען, אַז ר׳ משולמס ערשטע צוויי ווײַבער זענען קיין גרויסע לומדים נישט געווען. אָבער רויזע־פֿרומעטל אויך נישט: זי פֿרעגט נאָר צי ער האָט אַָ ספֿר „דבֿרי דוד“, וואָרן „ס׳איז פֿון מײַן מאַן, דיר צו לאַנגע יאָר“. אַז מע דערמאָנט אויף מאַמע־לשון אַ געשטאָרבענעם מוז מען אָדער צוגעבן אַן אויסדריק פֿון כּבֿוד: עליו השלום, זכרונו לבֿרכה, מיִען זאָל ער/זי זיך, זאָל לויפֿן בעטן, זאָל זײַן אַ מליץ־יושר; אָדער דעם לעבעדיקן מענטשן אָפּטיילן פֿונעם געשטאָרבענעם: דיר צו לאַנגע יאָָר, אָפּגעשיידט זאָל זײַן, אד״גל.

נאָר ר׳ משולם וויל פֿון רויזע־פֿרומעטלס ערשטן מאַן נישט הערן: „מאַלע וואָס ייִדן שרײַבן אַלץ אָן!“ ד״ה, ייִדן שרײַבן אַ סך ספֿרים, אָבער ר׳ משולמען גייט עס ווינציק אָן. „מאַלע וואָס זיי דערציילן!“ ד״ה, זיי דערציילן זייער אַ סך, נאָר ווער ווייסט צי ס׳איז אמת, און ס׳גייט מיך סײַ ווי סײַ נישט אָן.